Είναι κοινώς αντιληπτό ότι η ανάπτυξη στην Πάρο δεν ήταν ποτέ προγραμματισμένη, αλλά ήταν πάντα το αποτέλεσμα διαφόρων πρωτοβουλιών, κάποιες ενδεικνυόμενες, πολλές ατυχείς. Πρόσφατα ακούμε συχνά για στρατηγικά σχέδια, σχέδια μάρκετινγκ, επαναπροσδιορισμό του τουριστικού προϊόν … Επίσης, ομιλίες σε όλα τα επίπεδα θέλουν την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης, του βιώσιμου τουρισμού, της διατήρησης του χαρακτήρα των νησιών …
Δυστυχώς, όταν πρόκειται για πραγματικά εργαλεία, όπως αποφάσεις θεσμικών οργάνων και φορείς χάραξης πολιτικής, συνειδητοποιούμε ότι ένας σχεδιασμός που προέρχεται από πάνω είναι πολύ ανησυχητικός. Ένα παράδειγμα είναι το Σχέδιο Μάρκετινγκ της Περιφέρειας για το Τουριστικό Προϊόν που παρουσιάστηκε περήφανα στις αρχές του 2016, και που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των νησιών του Νοτίου Αιγαίου είναι το προϊόν Ήλιος και Θάλασσα». Πρόκειται για ένα έγγραφο το οποίο προφανώς δεν αναπτύχθηκε σε τοπικό επίπεδο και δεν υποβλήθηκε σε καμία διαβούλευση. Φαίνεται να βασίζεται σε μια μελέτη του 2012 που πραγματοποιήθηκε από την διεθνής εταιρεία συμβούλων McKinsey, με τίτλο «Greece 10 Years Ahead: Defining Greece’s new growth model and strategy».
Τι προτείνεται σε αυτή τη μελέτη για τον τομέα του τουρισμού;
Η μελέτη προσδιορίζει τα προβλήματα του ελληνικού τουρισμού, τα οποία μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: μια στασιμότητα της ανταγωνιστικής θέσης στις παραδοσιακές αγορές του, μια περιορισμένη επιτυχία στην προσέλκυση επισκεπτών από τις αναδυόμενες χώρες, δηλαδή την Κίνα και τη Ρωσία, μια πολύ συγκεντρωμένη τουριστική περίοδο και τουρίστες που ξοδεύουν σχετικά λιγότερο από ό, τι στις ανταγωνίστριες χώρες.
Αποδίδει τις αιτίες αυτών των προβλημάτων στο βασικό κορμό του ελληνικού τουριστικού προϊόν, το οποίο είναι ένα προϊόν «Ήλιος & Θάλασσα» με προσέλκυση σε μια ευρεία μαζική αγορά, αλλά με χαμηλή μέσο όρο ποιότητα και πολύ περιορισμένη διαφοροποίηση σε Θέματα. Άλλες αναφερόμενες αιτίες είναι «μια αμφίβολη οικονομική βιωσιμότητα λόγου απουσίας επιχειρήσεων διαμονής μεγάλης κλίμακας και υποδομών υψηλής προστιθέμενης αξίας», και οι «περιορισμοί που εμποδίζουν μια ανάπτυξη που θα εξυπηρετούσε πιο αποτελεσματικά τα σύγχρονα πρότυπα ζήτησης και τους αναπτυσσόμενους τομείς της αγοράς». Και ως λύση συνιστά «ολοκληρωμένα θέρετρα, συγκρότημα παραθεριστικών κατοικιών, λιμάνια επιβίβασης κρουαζιέρας, μαρίνες … ».
Το μοντέλο ανάπτυξης που προτείνεται από αυτή τη μελέτη είναι «ο εκ νέου προσδιορισμός της τουριστικής στρατηγικής για τη διατήρηση των γεωγραφικών αγορών, τη διείσδυση στις αναδυόμενες χώρες (Ρωσία, Κίνα, Αραβικά Εμιράτα …), ενώ γίνεται στροφή προς υψηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες και ποιοτική αναβάθμιση του προϊόν Ήλιος & Θάλασσα μέσο της ανάπτυξης δικτύων μεγάλων ολοκληρωμένων θέρετρων και σπιτιών διακοπών.»
Αυτό είναι το είδος στρατηγικής που μετατρέπει προορισμούς σε τουριστικά γκέτο πολυτελείας, από όπου αποκλείονται τοπικές κοινωνίες και απομονώνεται το τουριστικό προϊόν από το πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον του προορισμού, ανοίγοντας αναπόφευκτα το δρόμο για την υποβάθμιση της κληρονομιάς του. Νομίζω ότι είναι πολύ αμφιλεγόμενο να προκριθεί αυτό το είδος ανάπτυξης ως συναφή «με σύγχρονα πρότυπα ζήτησης και με αναπτυσσόμενους τομείς της αγοράς». Είναι πάντως σίγουρα συνεπής με την ζήτηση των μεγάλων επενδυτών, αλλά αγνοεί εντελώς την μη βιωσιμότητα του, όταν η βιωσιμότητα είναι το πραγματικό σύγχρονο πρότυπο ζήτησης και ένα αναπτυσσόμενο τμήμα της αγοράς.
Η πραγματικότητα είναι ότι ο αειφόρος τουρισμός γίνεται όλο και πιο ευρέως αποδεκτός – τόσο πολύ έτσι ώστε η UNESCO πιστεύει τώρα ότι από εναλλακτική θα γίνει επικρατούσα τάση μέσα σε μια δεκαετία. Το UNWTO λέει: “Οι επιλογές των τουριστών επηρεάζονται όλο και περισσότερο από τα θέματα της αειφορίας.” Μια έρευνα του TripAdvisor του 2013 δείχνει ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των ταξιδιωτών λαμβάνουν υπ’ όψιν «συχνά» ή «πάντα» το περιβάλλον όταν επιλέγουν ξενοδοχεία, μέσα μεταφοράς και γεύματα. Το 66% των καταναλωτών σε όλο τον κόσμο λένε ότι προτιμούν να αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες από τις εταιρείες που έχουν εφαρμόσει προγράμματα για την επιστροφή οφέλη στην κοινωνία, σύμφωνα με έρευνα του 2012 της Nielsen Wire.
Είναι προφανές ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των νησιών των Κυκλάδων σχετίζεται με αυτό που τα έκανε δημοφιλείς προορισμούς: τη μοναδική ταυτότητά τους που αποτελείται από μικρόκοσμους με μικρής κλίμακας υποδομές, και ένα μοναδικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Προστιθέμενη αξία μπορεί και πρέπει να παραχθεί από τουριστικά προϊόντα που συνδέονται με την φυσική και πολιτιστική κληρονομιά, με την τοπική γεωργική παραγωγή και μεταποίηση, με τη γαστρονομία. Αυτή η διασύνδεση θα προκαλέσει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα σε κάθε τομείς της τοπικής οικονομίας, αλλά και θα διατηρήσει σε αυτήν ένα μεγαλύτερο κομμάτι από τα έσοδα του τουρισμού. Επιπρόσθετα, η βελτιώσει της ποιότητας της ζωής που υπονοείται για τους ντόπιους και τους επισκέπτες, θα κάνει τον προορισμό ακόμη πιο ελκυστικό, ως εκ τούτου, πιο δημοφιλές.
Επί δεκαετίες τώρα, το μάρκετινγκ των νησιών έχει ως στόχο μια ευρεία απροσδιόριστη μαζική αγορά, η οποία τελικά ταξιδεύει κυρίως στην υψηλή σεζόν και ενδιαφέρεται κυρίως στο θέμα “Ήλιος & Θάλασσα”. Ωστόσο, οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες προσφέρουν εργαλεία για τους προορισμούς για να στοχεύσουν σχεδόν χειρουργικά εξειδικευμένες αγορές ταξιδιωτών που έχουν ενδιαφέροντα και τρόπο ζωής που είναι συναφείς με αυτά που έχει να προσφέρει ο προορισμός.
Έτσι, ένα σχέδιο μάρκετινγκ για τα νησιά των Κυκλάδων δεν χρειάζεται να έχει γεωγραφικά και εισοδηματικά κριτήρια στόχευσης, αλλά κυρίως «ενδιαφέροντα» και «τρόποι ζωής». Θα πρέπει να στοχεύσει ταξιδιώτες που ενδιαφέρονται για την ανακάλυψη των τοπικών κοινοτήτων, για την αρχαιολογία, την ιστορία, τη γαστρονομία, τις τέχνες, τα παραδοσιακά μονοπάτια κλπ. Το “Ήλιος & Θάλασσα” θα είναι ένα συν- ακριβώς αντίθετα από ό, τι προτείνεται από τη στρατηγική της Περιφέρειας, όπου όλα τα θέματα είναι ένα συν στο “Ήλιος & Θάλασσα”!
Αυτό το είδος του τουρισμού, όχι μόνο θα δεσμεύσει τον προορισμό να διατηρήσει την κληρονομιά της, αλλά θα παράσχει κίνητρα και κονδύλια για την συνεχή αναβάθμιση της. Όχι τόσο συμπτωματικά, είναι ένα είδος τουρισμού που επικεντρώνεται λιγότερο στην υψηλή περίοδο.
Η κλίμακα της οικονομίας, που υποτίθεται ότι είναι ένα πρόβλημα για την οικονομική βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, είναι σίγουρα ένα θέμα για πολλούς επιχειρηματικούς κλάδους, αλλά μάλλον δεν είναι τόσο σημαντικό όσο η εποχιακή συγκέντρωση. Είναι δελεαστικό να πούμε ότι δεν είναι ένα ζήτημα καθόλου για τις επιχειρήσεις διαμονής στην εποχή των πλατφορμών κράτησης και της «Οικονομίας Διαμοιρασμού», όπου μια μικρή επιχείρηση είναι σε θέση να έχει παρόμοια προβολή με κάθε μεγάλο συγκρότημα.
Αλλά το μέγεθος παίζει ρόλο σίγουρα για πολλούς άλλους τύπους επιχειρήσεων, κυρίως στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Ο πιο κατάλληλος τρόπος για την αντιμετώπιση του θέματος είναι η ομαδοποίηση και άλλων μέσων συνεργασίας, με την καλύτερη επιλογή να είναι η δημιουργία συνεταιρισμών προσεκτικά συγκροτημένοι με σεβασμό στην καθιερωμένη δεοντολογία και στους διεθνείς κανόνες των συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί μπορούν να επιχειρήσουν στον κλάδο του τουρισμού, της αγροτικής παραγωγής και της μεταποίησης, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κτλ. Οι συνεταιρισμοί συμβάλλουν στην κοινωνική συνοχή και στην ενδυνάμωση της κοινότητας, και σε συγκυρία πτωχευμένου και εκφυλισμένου κράτους, μπορούν να επανεισάγουν κέρδη σε όχι αμιγές εμπορικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό, όπως τις τέχνες , τον πολιτισμό και τη διατήρηση και αναζωογόνηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.
Του Νικόλα Στεφάνου
Leave a Reply