Σίφνος 28/10/2023 (1)
Εμείς που υπογράφουμε βρεθήκαμε στη Σίφνο, προερχόμενοι από διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων, με αφορμή τη συμμετοχή μας στο Εργαστήριο με θέμα: «Το εύθραυστο, χειροποίητο τοπίο της Σίφνου, τώρα κινδυνεύει!» όπου διαπιστώσαμε ότι έχουμε κοινές απόψεις και κοινές αγωνίες για το μέλλον των μοναδικών στον κόσμο Κυκλάδων. Θεωρώντας ότι εκφράζουμε πολλούς περισσότερους από τις παρούσες και τους παρόντες, αποφασίσαμε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για ένα διαφορετικό, ένα βιώσιμο μέλλον για τα νησιά μας.
1- Το πρόβλημα:
Το υπερχιλιετές, χειροποίητο, μοναδικό, όσο και εύθραυστο τοπίο των Κυκλάδων, φυσικό και δομημένο, βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο οριστικής και μη αναστρέψιμης εξαφάνισης των βασικών δομικών χαρακτηριστικών του, και μάλιστα παρά τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από ευρωπαϊκές νομοθεσίες, τη Συνθήκη της Φλωρεντίας για το τοπίο και την ενσωμάτωσή της στο υφιστάμενο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο.
Τα Κυκλαδονήσια που από τη δεκαετία του ‘50 λειτούργησαν σαν όνειρο και καταφύγιο γαλήνης και αυθεντικότητας για εκατομμύρια ανθρώπους από ολόκληρο τον πλανήτη, αυτή τη στιγμή απειλούνται από την άλογη υπερεκμετάλλευση αυτών ακριβώς των μοναδικών χαρισμάτων τους και της εικόνας που έχουν δημιουργήσει παγκόσμια μέσα από κατασκευές άλλης κλίμακας και αισθητικής.
Η ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη και η ασύμβατη με το χώρο δόμηση, που την τελευταία δεκαετία συνδέονται με επιθετική διείσδυση ισχυρών συμφερόντων στην διεκδίκηση της κυκλαδικής γης με τη μορφή του Real Estate και των στρατηγικών επενδύσεων, επέτειναν δραματικά την προϋπάρχουσα εγκατάλειψη της γεωργικής γης. Η έλλειψη υδάτινων πόρων, η αδυναμία διαχείρισης των αποβλήτων, της κυκλοφορίας και του θορύβου, η αλλοίωση του νησιώτικου τοπίου, η κατάληψη και υποβάθμιση των δημόσιων χώρων από πλαστικά μιας χρήσης, αυτοκίνητα, τραπεζοκαθίσματα και ομπρέλες, η υποβάθμιση του θαλάσσιου πλούτου είναι μια καθημερινότητα.
Πόσους χωράει επιτέλους ένα νησί όχι απλά χωρίς να αλλοιωθεί, αλλά να «αντέξει» την καθημερινή πίεση κάθε στοιχείο του μοναδικού κεφαλαίου του, ακόμη και αν βελτιωθεί δραματικά η διαχείρισή του; Μήπως η Φέρουσα Ικανότητα έχει ήδη ξεπεραστεί, τουλάχιστον σε κάποια νησιά;
Η συνεχιζόμενη αγωνία πολλών από τους παλαιούς αλλά και τους νεότερους κατοίκους, εργαζόμενους και επιχειρηματίες για την εξασφάλιση επαρκών εισοδημάτων στη σύντομη τουριστική περίοδο έχει οδηγήσει στην έκφραση «δυο μήνες είναι και θα περάσουν», γεγονός που φανερώνει την ενόχληση όλο και περισσότερων από τη νέα κατάσταση των ξέφρενων ρυθμών επί 24ωρης βάσης, όπου οι συνθήκες εργασίας όλων είναι το πρώτο θύμα. Ενόχληση δείχνουν και όσοι επέλεξαν τα νησιά για δεύτερή τους πατρίδα, ενώ δεν είναι λίγοι που τα εγκαταλείπουν. Ο Υπερτουρισμός είναι εδώ.
Χωρίς κανείς να παραγνωρίζει τα οικονομικά, και σε κάποια νησιά, τα δημογραφικά οφέλη που έφερε ο τουρισμός, φαίνεται ότι αυτή η μορφή μονοκαλλιέργειας έφτασε στα όριά της, αφού το κεφάλαιο (πολιτιστικό, πολιτισμικό, φυσικό, κοινωνικό, παραγωγικό) που επιτρέπει την (ανα)παραγωγή του φαίνεται ότι καταρρέει. Η υποκατάστασή του από τεχνητό κεφάλαιο άλλης μορφής – όσο και αν οι νεότεροι εποικιστές των νησιών δεν έχουν εικόνα του παρελθόντος για να συγκρίνουν – δύσκολα μπορεί να έχει ανάλογα αποτελέσματα. Ζητούμενα σήμερα είναι ο σχεδιασμός και η διαχείριση του φυσικού και κτισμένου περιβάλλοντος, των διαθέσιμων φυσικών πόρων, η προστασία και ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα και της τοπικής οικονομίας με γνώμονα τη συνοχή των τοπικών κοινοτήτων και την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής κρίσης με στόχο τη βιωσιμότητα και την αυτάρκεια των νησιών. Η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να είναι ένας μόνο από τους παράγοντες που θα πρέπει να συζητηθούν στο πλαίσιο ενός σχεδίου για την προστασία και ανάπτυξη των νησιών.
2- Οι επιλογές μας:
Μπροστά μας εμφανίζονται 3 δρόμοι που μας οδηγούν σε τρία διακριτά αποτελέσματα:
- Business as usual: συνεχίζουμε τη μεγέθυνση με άξονα τον τουρισμό «χαλάρωσης» και ψυχαγωγίας χωρίς χωροταξικούς και άλλους περιορισμούς, με ελάχιστη αλλαγή από την υφιστάμενη κατάσταση και φυσικά με νέες υποδομές μεγάλης κλίμακας που αναγκαστικά θα χρειαστούν για να αντιμετωπίσουν την υπερφόρτωση των υφιστάμενων (αφαλατώσεις, λιμάνια, δρόμοι, αεροδρόμια, αποχετεύσεις κλπ.). Προοπτική βέβαια που έχει αντίστοιχες επιπτώσεις ακόμα και στο επίπεδο της αδυναμίας τήρησης της νομιμότητας σε όλα τα επίπεδα όπως ήδη βλέπουμε να συμβαίνει με την κατάληψη δημόσιων χώρων την παράνομη δόμηση την παράνομη λειτουργία καταστημάτων, την καταστροφή της χλωρίδας και πανίδας σε θάλασσα και στεριά κλπ.
- Συνεχιζόμενη αύξηση του τουρισμού με σχετική διαφοροποίηση του κυρίαρχου προϊόντος που θα βασίζεται σε χωροταξικούς περιορισμούς στο real – estate (μεγάλες εγκαταστάσεις και διάσπαρτη δόμηση) & σημαντικές διαχειριστικές παρεμβάσεις στην κυκλοφορία, περιορισμούς στην κατανάλωση πόρων και στην παραγωγή αποβλήτων με γνώμονα τη φέρουσα ικανότητα των νησιών και την αποφυγή υπερτουρισμού.
- Αλλαγή-ανατροπή του υπάρχοντος αναπτυξιακού μοντέλου, υπέρ ενός άλλου με στόχο τη βιωσιμότητα που να συμπεριλαμβάνει εκτός από μια οικονομία που συνεχίζει να παράγει, μια κοινωνία δικαιότερη και συνεκτική και ένα υγιές περιβάλλον. Ως προς τον τουρισμό, που θα αποτελεί πάντα ένα σημαντικό κομμάτι της τοπικής οικονομίας, αλλά όχι το μόνο, θα πρέπει να προκριθεί ένα μοντέλο του οποίου τα πρότυπα θα λαμβάνουν υπ’ όψη την κλίμακα των νησιών, τους διαθέσιμους πόρους, την ιδιοπροσωπία των τοπικών κοινοτήτων. Ένα μοντέλο που θα προσφέρει ευζωία & ευεξία για επισκέπτες και κατοίκους μέσα από την ανάδειξη των τοπικών πόρων (τουρισμός εμπειρίας).
3- Η Πρότασή μας:
Όσοι είμαστε ήδη ευαισθητοποιημένοι σχετικά με την ανάγκη επείγουσας δράσης για τη διάσωση του κυκλαδίτικου τοπίου και τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των νησιών μας, πιστεύουμε ότι πρέπει να στοχεύσουμε στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των τοπικών κοινωνιών προς την τρίτη εκδοχή: Την ανατροπή του υπάρχοντος μοντέλου και τη διεκδίκηση ενός άλλου. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να αλλάξουν οι προτεραιότητες που δίνουν τα αποτελέσματα που βιώνουμε αυτή τη στιγμή και να υιοθετηθούν αρχές που να στοχεύουν σε βιώσιμα, ελκυστικά νησιά.
Α. Για ένα ισορροπημένο μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής ζωής με στόχο τη βιωσιμότητα.
Ο μετασχηματισμός του υφιστάμενου αναπτυξιακού μοντέλου απαιτεί την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που:
- θα προσανατολίσουν σε μια άνθηση του ήπιου τουρισμού με αρμονική συνεργασία με τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα καθώς και με άλλες δραστηριότητες υπηρεσιών,
- θα προστατεύουν και θα αναδεικνύουν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της κυκλαδίτικης φυσιογνωμίας (πολιτισμό, ιστορία, αρχιτεκτονική, τέχνες, παραδόσεις, γεύσεις, αρώματα- και περιβάλλον),
- θα αξιοποιούν τους μαστόρους, τους γνώστες του χτες και τους επιστήμονες του σήμερα για παρεμβάσεις προσαρμοσμένες στους τόπους,
- θα βοηθήσουν στη διασπορά των επισκεπτών σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα εντός του έτους (φθινόπωρο, άνοιξη, χειμώνα), μειώνοντας την ασφυξία του καλοκαιριού αλλά και την ερημιά των υπόλοιπων μηνών,
- θα συνεισφέρουν στο στόχο της κλιματικής ουδετερότητας
Επιζητούμε τον προσανατολισμό των Κυκλάδων προς μια οικονομική οργάνωση που δε θα απαρνείται τον τουρισμό, αλλά θα επιλέξει τον τουρισμό «αργής» (slow) και μικρής κλίμακας, όχι τον τουρισμό ως μονοκαλλιέργεια. Μια οικονομική οργάνωση που θα είναι ανταγωνιστική, όχι με την ποσότητα αλλά με την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, ενσωματώνοντας τα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε νησιού, αξιοποιώντας ταυτόχρονα παράδοση, δεξιότητες και νέα γνώση μέσα στους περιορισμούς που βάζει κάθε νησί. Έτσι θα δίνεται η δυνατότητα για ικανοποιητικά εισοδήματα σε επιχειρηματίες και εργαζόμενους με ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας και ζωής και θα εξασφαλίζει μια καλύτερη ποιότητα διαβίωσης.
Β. Για μια ισορροπημένη συνύπαρξη των σύγχρονων νησιώτικων κοινωνιών με τον μοναδικό τους τόπο.
Η διατήρηση των στοιχείων της κυκλαδίτικης φυσιογνωμίας απαιτεί αλλαγή στη διαχείριση του χώρου και των φυσικών πόρων, ειδικά κάτω από την επιδεινούμενη κλιματική κρίση.
Έχουμε ανάγκη από χωροταξικό σχεδιασμό που θα βασιστεί στην αναγνώριση της ιδιαιτερότητας της ευάλωτης βιοποικιλότητας και μορφολογίας του κυκλαδίτικου τοπίου, παράλληλα με τις ειδικές συνθήκες που επιβάλλει η νησιωτικότητα, αλλά και την ήδη διαμορφωμένη κατάσταση στα νησιά και θα προσφέρει ανταγωνιστικές λύσεις για οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη των νησιών που δε θα καταστρέφει αλλά θα συντηρεί το νησιώτικο τοπίο.
Με ιδιαίτερη έμφαση:
- στην προστασία της γεωργικής γης και της αγροτικής παραγωγής καθώς και των ξερολιθικών αναβαθμίδων (ως μνημείου ενταγμένου μάλιστα στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO αλλά και ως πράσινης υποδομής) και την προστασία των περιοχών NATURA με την αποφυγή οποιασδήποτε δόμησης εντός των ορίων τους
- στην προστασία όλων των ανθρωπογενών στοιχείων του κυκλαδίτικου τοπίου (μονοπάτια, παραδοσιακοί οικισμοί, τεχνικά έργα, εξοχικές κατοικίες, βρύσες, αγροτικές κατασκευές κ.λ.π)
- στη βιώσιμη θαλάσσια χωροταξία, στην προστασία και αποκατάσταση της παράκτιας ζώνης και της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, στην προστασία/επαναφορά υγροτόπων
- στην προστασία του νησιώτικου τοπίου από τις επιπτώσεις της κλιματική κρίσης (διάβρωση, ξηρασία, πλημμυρικοί κίνδυνοι, καύσωνες κ.λ.π)
- στο σχεδιασμό και τη διευθέτηση των ενεργειακών πόρων με στόχο την κλιματική ουδετερότητα, αλλά με μέριμνα για την προστασία του τοπίου (συνδυαστικές μορφές Α.Π.Ε, γεωθερμία).
Αλλά και από πολιτικές (κρατικές και τοπικές) που θα στηρίξουν:
- την τοπική πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή, διατηρώντας, αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας τις τοπικές ποικιλίες αλλά και τους όρους συνέχισης της καλλιέργειάς τους,
- την αποτελεσματική διαχείριση αποβλήτων και λυμάτων με τελικό στόχο το μηδενισμό των αποβλήτων,
- την ενίσχυση της αυτάρκειας των νησιών με τη μέγιστη δυνατή στήριξη της συνδεσιμότητας και συνεργασίας ανάμεσά τους. (Κρίσιμο ρόλο σε αυτό έχει η ενδοκυκλαδική ακτοπλοϊκή διασύνδεση, παράλληλα με σειρά άλλων παρεμβάσεων που μπορούν να στηρίξουν την ανταλλαγή προϊόντων ανάμεσα στα νησιά),
- την προστασία των υδατικών αποθεμάτων και τη διαφύλαξη της χρήσης και διανομής του νερού σύμφωνα με τις ανάγκες της βιωσιμότητας, υπό τον έλεγχο και προς το συμφέρον των τοπικών κοινωνιών και μόνο,
- την επανεκπαίδευση όλων μας, κατοίκων και επισκεπτών, παιδιών, νέων και ενηλίκων με έμφαση στην παιδεία των νεότερων, σε μια νέα ζωντανή σχέση με το πολύτιμο τοπίο στο οποίο έχουμε την τύχη να ζούμε και να ερχόμαστε σε επαφή καθώς και τις ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν στη διαμόρφωσή του.
4- Η Δράση μας:
Είναι ανάγκη να δράσουμε και να αντιδράσουμε άμεσα. Η καταστροφικότητα του παρόντος αρπακτικού τρόπου ανάπτυξης έχει ήδη επιφέρει βαριές επιπτώσεις στα νησιά μας και οι ρυθμοί της εξάπλωσής του είναι ταχύτατες. Αντίστοιχα δυναμική πρέπει να είναι η δική μας συλλογική απαίτηση.
Έχουμε ανάγκη την ενεργή και δραστήρια συμμετοχή όλων: πολιτών και φορέων, τοπικών αλλά και πανελλαδικών, ακόμα και ευρωπαϊκών και παγκόσμιων που κατανοούν την ξεχωριστή σημασία των νησιών μας.
Έχουμε ανάγκη από τυπικά και άτυπα δίκτυα για να συνδιαμορφώσουμε και να υποστηρίξουμε την ελπίδα για ασφαλή, βιώσιμα και ευημερούντα κυκλαδονήσια και να εξασφαλίσουμε την ενεργή στήριξη του οράματος και της δράση μας κυρίως από το κεντρικό πολιτικό υποκείμενο της όποιας αλλαγής, που είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι των νησιών.
Με τη διακήρυξή μας αυτή καλούμε σε συστράτευση όλους όσους συμφωνούν με τους στόχους μας, ώστε να υποστηρίξουμε συλλογικά τις όποιες εξειδικευμένες πρωτοβουλίες μπορεί καθένας από τους συμμετέχοντες να αναλάβει, σε οποιοδήποτε από τα άπειρα πεδία που συνθέτουν την πρότασή μας.
Ξεκινάμε την δημιουργία του Δικτύου για Βιώσιμες Κυκλάδες.
Υπογράφουν τα 50 άτομα που συμμετείχαν στη συνάντηση της 28ης Οκτωβρίου στη Σίφνο.
Αναλυτικός κατάλογος θα κοινοποιηθεί μετά την υπογραφή και από άλλους/ες ενδιαφερόμενους/ες
(1) Το κείμενο συντάχθηκε από την συγγραφική ομάδα που ορίστηκε στη Συνάντηση της 28ης Οκτωβρίου στη Σίφνο, αποτελούμενη από : Τόνια Παντελαίου, Γιάννη Σπιλάνη, Νίκο Χρυσόγελο, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Μόνικα Θέμου, Αλκμήνη Πάκα
Εάν συμφωνείτε με την ιδρυτική διακήρυξη και θέλετε να συνεργαστείτε με το δίκτυο, συμπληρώστε τα στοιχεία σας στον ιστοχώρο του.
I agree we have to react and I want to be part of the network.