Αρχαία λατομεία: Συνήθεις ερωτήσεις (και κάποιες απαντήσεις)

1. Ποιά είναι η ιδιοκτησία των αρχαίων λατομείων και του ευρύτερου χώρου τους;
Το μνημείο, δηλ. οι στοές των αρχαίων λατομείων, ανήκει στο κράτος και υπάγεται στο Υπουργείο
Πολιτισμού.
Επιφανειακά, ο χώρος ανήκει σε διάφορους ιδιώτες, και καλύπτει μία έκταση περίπου 345 στρεμάτων.

2. Ποιό είναι το καθεστώς προστασίας τους;
Από το 1974 έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος με υπουργική απόφαση (ΦΕΚ105/21.01.1974).
Με μεταγενέστερη απόφαση (ΦΕΚ518/11.04.2000) προσδιορίστηκαν ακριβώς τα όρια του και χαρακτηρίστηκε αρχαιολογικός χώρος και η γειτονική περιοχή των ακόμα πιο παλιών αρχαίων λατομείων των Λάκκων όπου η εξόρυξη γινόταν επιφανειακά.
Πρόσφατα η περιοχή των λατομείων του 19ου αιώνα χαρακτηρίστηκε ως «ιστορικός τόπος» με υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 97/17.05.2018).

3. Ποιοί φορείς είναι υπεύθυνοι για τη συντήρηση και ανάδειξή τους;
Η άμεση ευθύνη είναι του Υπουργείου Πολιτισμού, της κεντρικής υπηρεσίας του που ασχολείται συστηματικά με το αυτό θέμα και της Εφορίας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στην οποία υπάγεται γεωγραφικά.

4. Τί σχέση έχουν τα αρχαία με τα σύγχρονα λατομεία της περιοχής;
Τα σημερινά λατομεία είναι στην άλλη πλαγιά του ίδιου λόφου. Μεγάλο μέρος της λειτουργίας τους είναι μέσα στον αρχαιολογικό χώρο (βλ. αεροφωτογραφία). Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι έχουν επεκταθεί περισσότερο από 100 μέτρα από την αδειοδοτημένη περιοχή.
Ειδικοί αρχαιολόγοι που έχουν ασχοληθεί με το θέμα και πολλοί τοπικοί φορείς διαμαρτύρονται ότι οι μαζικές εκρήξεις της εξόρυξης δεν γίνονται σύμφωνα με τις άδειες λειτουργίας και απειλούν με καταρρεύση τις αρχαίες υπόγειες στοές, όπως πρόσφατα (24.03.2018) παρουσιάστηκε σε εκτενές ρεπορτάζ στην Εφημερίδα των Συντακτών με τίτλο «Αλλο ένα «έγκλημα» στην Πάρο».

5. Ποιές είναι οι απαραίτητες δράσεις για τη συντήρηση και ανάδειξη τους;
α) Οι τοπικοί φορείς τονίζουν ότι δεν θέλουν να σταματήσουν τη λειτουργία των σύγχρονων λατομείων αλλά αυτά πρέπει να λειτουργούν αυστηρά με βάση τις άδειες για εξόρυξη και μεταποίηση μαρμάρου, δηλαδή μέσα στην αδειοδοτημένη περιοχή και να σταματήσουν οι εκρήξεις. Πολλοί φορείς εμπλέκονται σε αυτό το θέμα – με διάφορες γνωμοδοτήσεις και εγκρίσεις – αλλά η κύρια ευθύνη για για τη συμμόρφωση τους είναι της αρχαιολογικής υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού εφ’ όσον η λειτουργία τους εμπίπτει και έχει επιπτώσεις για τον αρχαιολογικό χώρο.
β) Να προχωρήσει η αγορά και συνένωση του χώρου. Έχει ήδη γίνει προεργασία για τα δύο-τρίτα περίπου του αρχαιολογικού χώρου, γύρω στα 200 στρέματα, που καλύπτει τις τρεις αρχαίες στοές των Νυμφών και τα πιό σημαντικά βιομηχανικά κτίρια. Το πρώτο τμήμα (45 στρέματα) έχει αποτιμηθεί προς € 45.000 και ο Δήμος είναι διατεθημένος να προχωρήσει στην αγορά του και διαπραγματεύται και την απόκτηση και άλλων τμημάτων.
γ) Μελέτες για τις αρχαίες στοές έχουν αρχίσει, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού με έναυσμα τις διαμαρτυρίες των τοπικών φορέων για τις επιπτώσεις του τρόπου λειτουργίας των σύγχρονων λατομείων. Μελέτες για τον χώρο των λατομείων έχουν ήδη εκπονηθεί από Παριανούς αρχιτέκτονες (και μία από αυτές την παρουσιάσαμε στο Bulletin 7 των ΦτΠ το 2013). Περιλαμβάνουν χώρους υποδοχής και πληροφόρησης, εκθεσιακό χώρο, ψηφιακές περιηγήσεις/εικονική πραγματικότητα, πωλητήριο εκμαγείων, κλπ.
δ) Να δημιουργηθεί κατάλληλος οργανισμός διαχείρισης και λειτουργίας του όλου έργου.

6. Ποιός είναι ο ρόλος των τοπικών φορέων;
Η πολυπλοκότητα του θέματος ξεπερνά την εμβέλεια μεμονωμένων φορέων και είναι απαραίτητη η συμμετοχή και συνεργασία όλων. Οι τοπικοί φορείς αναγνωρίζουν ότι πρωταρχικό και συντονιστικό ρόλο στο νησί παίζει ο Δήμος. Σε αυτό το πλαίσιο η Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Δήμου Πάρου σε συνεργασία με τοπικούς συλλόγους προτείνουν να κηρυχθεί το 2019 «Έτος των Αρχαίων Λατομείων».
Εδώ και δεκαετίες έχει αναγνωριστεί η τεράστια ιστορική και πολιτιστική αξία των αρχαίων λατομείων της Πάρου. Αλλά δυστυχώς δεν έχει εξασφαλιστεί η προστασία τους. Τα σύγχρονα λατομεία συνεχίζουν τις μαζικές εκρήξεις της εξόρυξης. Οι άδειες δεν τηρούνται. Βρισκόμαστε πιά σε μία κρίσιμη καμπή. Ενδέχεται να καταρεύσει μέρος των στοών και να χαθεί ένα σημαντικό μνημείο παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Η αγωνία μας μεγαλώνει μέρα με την ημέρα. Δεν βλέπουμε ενδιαφέρον από τις Αρχές.
Στον Αρχίλοχο αποφασίσαμε ότι οι μεμονωμένες προσπάθειες δεν αποφέρουν. Χρειάζεται ένα ευρύτερο κίνημα για τη διάσωση των αρχαίων λατομείων μαζί με επιστημονικούς φορείς και συλλόγους της Αθήνας και της Πάρου και όλων των Κυκλάδων. ‘Όλοι πρέπει να συμβάλουν. Σε περίπτωση κατάρρευσης η ευθύνη όλων μας θα είναι πολύ μεγάλη.

Σπύρος Μητρογιάννης,
Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Αρχίλοχος