Ξερολιθιά, ή ξηρολιθοδομή είναι το κτίσιμο με σκέτη πέτρα, χωρίς ενδιάμεσα άλλο συνδετικό υλικό, ούτε χώμα, ούτε βέβαια τσιμέντο. Ξερολιθιές ή πεζούλες λέγονται επίσης τα χαμηλά τοιχάκια, χτισμένα με την τεχνική της ξηρολιθοδομής που διατρέχουν και χαρακτηρίζουν το τοπίο των Κυκλάδων, απλωμένα σε όλες τις εξοχές από το ύψος της θάλασσας μέχρι και πάνω ψηλά στις πλαγιές των βουνών.
Χτισμένες απ΄ όσους έζησαν στον τόπο αυτόν, με πολύ κόπο και πολλή γνώση, εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι ταπεινές ξερολιθιές είναι αυτές που έδωσαν στις προηγούμενες γενιές τη δυνατότητα να ζήσουν και να τραφούν στα άνυδρα και άγονα νησιά μας. Γιατί τα ξερολιθικά τοιχία και οι εδαφικές αναβαθμίδες που δημιουργούν είναι ο τρόπος να δημιουργείται, να συντηρείται και να επεκτείνεται η καλλιεργήσιμη γη εκεί όπου οι μεγάλες εύφορες πεδιάδες σπανίζουν και τα εδάφη είναι επικλινή και φτωχά.
Οι ξερολιθιές συγκρατούσαν το χώμα που κατέβαζε η βροχή, αφήνοντας το νερό να περνά ανάμεσα στις πέτρες τους. Έτσι δημιουργούνταν επιφάνειες επίπεδες, κατάλληλες να καλλιεργηθούν, που προμήθευσαν στους νησιώτες χώρο για να καλλιεργήσουν τα σιτηρά τους, τα αμπέλια τους, τις ελιές τους. Ταυτόχρονα, συγκρατώντας και αποστραγγίζοντας τα νερά, βοηθούσαν στην ανατροφοδότηση των φυσικών υπόγειων δεξαμενών νερού.
Η τέχνη της ξερολιθιάς έχει αναγνωριστεί το 2018 από την Unesco ως μνημείο της παγκόσμιας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Που πάει να πει ένα ανθρώπινο έργο υψηλού πολιτισμού, που και μόνο ως μνημείο, δηλαδή ως αυτό που θυμίζει και εξηγεί το παρελθόν, αξίζει να διατηρηθεί, να προβληθεί, να ερευνηθεί.
Αλλά μόνο ως μνημείο; Μόνο ως κάτι που αφορά το παρελθόν; Όχι. Οι ξερολιθιές αφορούν εξίσου το μέλλον των νησιών. Χωρίς τις ξερολιθιές, αργά αλλά σταθερά, η μορφολογία των νησιών μας θα αλλάξει δραματικά. Σε κάθε βροχή, όγκοι από χώμα θα κατρακυλούν προς τα κάτω, τα τωρινά χωράφια θα εξαφανιστούν, οι πλαγιές θα αποκτήσουν κλίσεις αφιλόξενες και η διάβρωση στα υψηλότερα σημεία των βουνών και των λόφων θα μειώσει τις αντιστάσεις που αυτή τη στιγμή εξασφαλίζει η άγρια βλάστηση και θα μετατρέψει όλο και περισσότερες κορυφογραμμές σε βραχώδεις προεξοχές. Το έργο LIFE TERRACESCAPE [1]
Οι ξερολιθιές εδώ και αρκετές δεκαετίες δεν συντηρούνται. Οι φυσικοί τους υπερασπιστές, οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι έχουν λιγοστέψει. Η καλλιέργεια και η φροντίδα της γης έχει δώσει τη θέση της στη βίαιη οικοδόμηση. Τα άπειρα μέτρα τοιχίων αντιστήριξης η περιχαράκωσης που χτίζονται γύρω από τις σύγχρονες οικοδομές δεν έχουν καμιά σχέση με την λειτουργία της ξερολιθιάς. Οι μαστόροι της ξερολιθιάς χάνονται – ελάχιστοι έχουν μείνει να γνωρίζουν την τέχνη. Αν η οργανωμένη πολιτεία δεν παρέμβει, η πορεία είναι σαφής και θλιβερή: Σε πολύ λίγα χρόνια οι ξερολιθιές δεν θα υπάρχουν και οι δυσάρεστες επιπτώσεις της έλλειψης τους θα είναι απολύτως ορατές, αλλά πλέον μη αναστρέψιμες: Αυτό που έχει καταφέρει ο ανθρώπινος ιδρώτας και η ανθρώπινη γνώση αιώνων ολόκληρων, όταν χαθεί, δεν θα μπορεί πια ούτε να ανακατασκευαστεί, ούτε να αναπληρωθεί.
Την τελευταία δεκαετία ευαισθητοποιημένοι άνθρωποι στις Κυκλάδες, προσπαθώντας να στρέψουν την προσοχή στην αξία και την ανάγκη συντήρησης της τέχνης της ξερολιθιάς αλλά και τη μνημειακή αξία και την αναντικατάστατη θέση των ίδιων των ξερολιθικών κατασκευών στο κυκλαδίτικο τοπίο, διοργανώνουν «Εργαστήρια Ξερολιθιάς» που συνήθως περιλαμβάνουν δράσεις ενημέρωσης γύρω από το θέμα αλλά και επισκευές κομματιών ξερολιθικών κατασκευών. Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί τέτοια εργαστήρια στην Άνδρο, στην Αμοργό και στη Σίφνο. Το πρώτο τέτοιο Εργαστήριο στην Πάρο, οργανώθηκε στην περιοχή της Αλυκής, στις 10 και 11 Φεβρουαρίου, με πρωτοβουλία του πολιτιστικού Συλλόγου Αγκαιριάς και του Πολιτιστικού Συλλόγου Πάρου «Αρχίλοχος».
Το 1ο Εργαστήριο Ξερολιθιάς στην Πάρο στηρίχτηκε αποκλειστικά στην εθελοντική προσφορά εργασίας από ευαισθητοποιημένους πολίτες και ανθρώπους του νησιού, που έσπευσαν να υποστηρίξουν τη δράση, καθώς και σε δύο νέους επιστήμονες, τον Γιάννη Χατζόπουλο και το Γιώργο Ανουσάκη που ανέλαβαν να παρουσιάσουν στον κόσμο που γέμισε την αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου Αγκαιριάς πολύτιμα μυστικά της παριανής φύσης, όπως οι ίδιοι τα έχουν γνωρίσει, όχι μόνο μέσα από τις εγκύκλιες σπουδές τους αλλά κυρίως μέσα από τη συνεχή και δραστήρια εξερεύνηση των μαγικών μυστικών τη παριανής φύσης και το έμπρακτο ενδιαφέρον τους για την προστασία και διατήρηση της.
Μια επιπλέον ευτυχής στιγμή ήταν η παρουσία της Σιμέλης Δρυμωνίτη, ενός από τα τρία βασικά μέλη του Μιτάτου της Αμοργού, που έχει ήδη διοργανώσει 2 σημαντικά, πολυήμερα εργαστήρια ξερολιθιάς στην Αμοργό, με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η Σιμέλη μίλησε για την δική της εμπειρία από τη φύση και τη δράση του Μιτάτου στην Αμοργό και ανέδειξε ανάμεσα σε άλλα την σημαντική σύνδεση των ξερολιθικών κατασκευών με την αντιμετώπιση τη κοινής κυκλαδίτικης ανάγκης για επαρκή υδατικά αποθέματα.
Το Εργαστήρι κέρδισε αβίαστα τις καρδιές των ανθρώπων, που, όχι μόνο χάρηκαν τις παρουσιάσεις των ομιλητών και τις αυθόρμητες παρατηρήσεις των παλιότερων που έχουν ζήσει τη ξερολιθιά ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς τους, αλλά και συμμετείχαν στο χτίσιμο και το εξοχικό γλέντι της επόμενης μέρας, άλλοι ως «μαστόροι», άλλοι ως «βοηθοί», άλλοι ως «υποστηρικτική ομάδα» που φρόντισε για το μεζεδάκι και τη μουσική. Κι έτσι, αυτό το διήμερο δεν ανέδειξε μόνο την αξία της ξερολιθιάς. Έδειξε πως εκείνοι οι παλιοί τρόποι που στήριζαν τους ανθρώπινους δεσμούς συνδυάζοντας την αναγκαία εργασία με την απλή εγκάρδια διασκέδαση, συνεχίζουν να έχουν την ίδια αξία που είχαν πάντα. Όπως και οι ξερολιθιές μας άλλωστε. Και αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στα χαμόγελα όλων όσων συμμετείχαν και κατέγραψε στο σύντομο φιλμάκι του για το 1ο Εργαστήριο Ξερολιθιάς, ο παριανός σκηνοθέτης Πάνος Κέκας. Όλοι όσοι έζησαν το διήμερο, θέλουν να επαναληφθεί. Και πρέπει να επαναληφθεί. Όχι μια, αλλά πολλές φορές.
Όχι όμως ως αναβίωση παλιών πρακτικών και αναμνήσεων. Αλλά ως σύγχρονη, ζωτική ανάγκη. Η παριανή κοινωνία πρέπει να ξαναθυμηθεί τη σχέση της με το τοπίο. Όχι για να διασώσει το τοπίο. Αλλά για να διασωθεί η ίδια. Γιατί η εγκατάλειψη και οι απειλές στο τοπίο είναι εγκατάλειψη και απειλή ενάντια στην νησιωτική κοινωνία. Η ψυχή τη πέτρας και οι ζωή τη νησιωτικής κοιηνωνιας συγκοινωνούν και η μια στηρίζει την άλλη. Αν κρατήσουμε την μια, θα κρατήσουμε και την άλλη.
Οι ξερολιθιές και το μαγικό τοπίο που αυτές φτιάχνουν δεν θα διασωθεί άνωθεν, όπως αποδεικνύει περίτρανα το γεγονός ότι, ενώ η απαγόρευση αλλοίωσης των ξερολιθικών τοιχίων υπάρχει καταγεγραμμένη[2] στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Πάρου από το 2012, οι ξερολιθιές συνεχίζουν να γκρεμίζονται με κάθε ευκολία και χωρίς καμμιά συνέπεια για όσους τις καταστρέφουν. Η διάσωσή του απαιτεί την ενεργοποίηση των νησιωτών. Το τοπίο είναι ένα με τους ανθρώπους που ζούμε μέσα σε αυτό. Εμείς είμαστε που πρέπει να καταλάβουμε και να απαιτήσουμε, εμείς είμαστε που πρέπει να πάρουμε τη ζωή της πέτρας πάνω μας, όπως για αιώνες η πέτρα έχει πάρει πάνω της τη δική μας ζωή, σ΄ αυτούς τους εκπληκτικούς τόπους όπου πάντα έλειπε το νερό και το χώμα, αλλά περίσσευε το φως και η ανόργανη απλότητα που ωστόσο έχει καταφέρει να διατηρεί για χιλιετίες μιαν απίστευτη βιοποικιλότητα. Αυτό είναι το μήνυμα που αξίζει να κρατήσουμε από το το Εργαστήριο Ξερολιθιάς στην Αγκαιριά
[1] Το έργο LIFE TERRACESCAPE ( http://www.lifeterracescape.aegean.gr) συντονίστηκε από το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου με χρηματοδοτική υποστήριξη από την Ε.Ε και το Πράσινο Ταμείο
[2] Γ.Π.Σ Πάρου, σελ. 56, Γενικές Διατάξεις, παράγραφοι 13 και 14
Leave a Reply