Για μια καλύτερη Ευρώπη του αύριο
Του Βλάση Σφυρόερα (1)
Η Ευρώπη του σήμερα έφτασε να χαρακτηρίζεται από μία πόλωση ανάμεσα στην τυφλή λιτότητα και στην αόριστη ανάπτυξη. Σ’ αυτό το άρθρο παρουσιάζουμε μια νέα προσέγγιση που αφ’ ενός σέβεται την τάση για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και αφ’ ετέρου προσθέτει μία νέα διάσταση για μία μεγάλη επενδυτική προσπάθεια με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη και την απασχόληση κυρίως των νέων.
Σ’ αυτή την Ευρώπη του αύριο θα μπορέσουν και χώρες όπως η Ελλάδα να ορθοποδήσουν και τοπικές κοινωνίες και οικονομίες όπως της Πάρου να ευημερήσουν μέσα από μια αειφόρο ανάπτυξη που είναι συμβατή με τον κυκλαδικό χαρακτήρα του νησιού.
Τα Κράτη μέλη (ΚΜ) της ΕΕ, αντίθετα με κάποιες προβλέψεις που περίμεναν, με τις πολιτικές λιτότητας που εφαρμόστηκαν- με ιδιαίτερα μεγάλη ένταση στα ποιό χρεωμένα εξ αυτών- να βγουν από την κρίση η οποία σοβεί από το 2008, όχι μόνο δεν έχουν καταφέρει να μειώσουν το Δημόσιο χρέος τους αλλά και έχουν μπει σ’ ένα φαύλο κύκλο που χαρακτηρίζεται από μείωση της κατανάλωσης, μείωση των επενδύσεων, συρρίκνωση του ΑΕΠ, αύξηση της ανεργίας, ιδιαίτερα των νέων, με κορύφωση την Ισπανία και την Ελλάδα, όπου η τελευταία έχει αγγίξει το 50%!
Πληθαίνουν οι οικονομολόγοι, κάθε ιδεολογίας, “δόγματος” ή και πολιτικής ευαισθησίας, των οποίων η γνώμη συγκλίνει στο ότι η ευρωπαϊκή οικονομία στο σύνολο της, δεν είναι δυνατόν να βγει απ’ την κρίση “αυτόματα”, με τη λειτουργία των μηχανισμών της αγοράς, ή ακόμη και με τα υπάρχοντα εθνικά ή ευρωπαϊκά όπλα, αλλά χρειάζεται νέες πολιτικές κυρίως σε επίπεδο ευρωπαϊκό.
Παράδειγμα που συνηγορεί σ’ αυτό είναι οι ΗΠΑ, που αντέδρασαν γρήγορα και με μια φωνή, πήραν αποτελεσματικά μέτρα, (πχ πακέτο 700 δις $ για την εξυγίανση των τραπεζών τους). Ας σημειωθεί ότι τα χρήματα αυτά όχι μόνο τα πήραν πίσω στη συνέχεια, αλλά και μπήκαν από το 2009 σε νέα φάση ανάπτυξης τόσο του AΕΠ αλλά όσο και, κυρίως, της απασχόλησης.
Η εύκολη απάντηση είναι “ναι, αλλά η ΕΕ δεν είναι ΗΠΑ”
Το πρόβλημα είναι ότι τα ευρωπαϊκά Κράτη δεν έχουν άλλη επιλογή σήμερα από το να προχωρήσουν σε μια ισχυρότερη Ενωση για να βγουν από την κρίση: Αν δε το πράξουν και σε σύντομο χρονικό διάστημα, το όλο ευρωπαϊκό οικοδόμημα κινδυνεύει να καταρρεύσει. Και οικονομικά, και κοινωνικά και πολιτικά.
Οικονομικά με την περαιτέρω εμβάθυνση της κρίσης και της ανεργίας, αλλά και με την αδυναμία κάθε Κράτους μέλους ξεχωριστά ν’ ανταγωνισθεί τους κολοσσούς αυτού του κόσμου.
Κοινωνικά διότι η κατάσταση αυτή κινδυνεύει να οδηγήσει στην πλήρη αποσύνθεση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, του κοινωνικού ιστού και να οδηγήσει σε κοινωνικές αναταραχές.
Πολιτικά, με την αύξηση του λαϊκισμού και την άνοδο στην εξουσία ακροδεξιών κομμάτων πού όχι μόνο δεν θα λύσουν το πρόβλημα αλλά θα επιταχύνουν τη διάλυση της ΕΕ (επιστροφή στο εθνικό νόμισμα, κλείσιμο συνόρων,…).
Η ποιό δύσκολη, αλλά σωστή απάντηση είναι άλλη: Την έδωσε ο Μichel Αglietta στην ομιλία του στις Βρυξέλλες, στις 30.9ου.14, με τίτλο “Improving governance and reshuffling growth”(2) και την παραθέτω εδώ όπως την κατανόησα:
Να προχωρήσουν γρήγορα τα Κράτη μέλη της ΕΕ κυρίως:
1ον) στην επιτάχυνση της δημιουργίας της Τραπεζικής ένωσης, αλλά και στη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της ΕΚΤ (price and financial stability).
2ον) στη δημιουργία φορέα Κοινής Δημοσιονομικής Πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη θεσμοθετήσει έναν έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών. Επίσης, κάποια “ψήγματα” φορέων υπάρχουν ήδη στα ΚΜ, (the High Councils of Public Finances) για την “παρακολούθηση” των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών, αλλά, χωρίς δύναμη, ούτε και θεσμική εξουσία για ένα, έστω, συντονισμό των πολιτικών αυτών! Εάν “συνδεθούν” μεταξύ τους και αποτελέσουν ένα υπερεθνικό θεσμό, “δημοκρατικά ελεγχόμενο” (πχ από τα εθνικά Κοινοβούλια), άσκησης κοινής δημοσιονομικής πολιτικής, ο θεσμός αυτός θα συμβάλει σημαντικά στην ολοκλήρωση της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ.
3ον) και απαραίτητο, στη δημιουργία ενός νέου Ευρωπαϊκού Επενδυτικού Ταμείου, με Νέους πόρους, για τη χρηματοδότηση μιας Αειφόρου Ανάπτυξης και της Απασχόλησης –κυρίως των νέων- σ’ όλα τα ΚΜ, σ’ όλη την ΕΕ.
Τα δύο πρώτα μέτρα είναι λίγο-πολύ παραδεκτά απ’ όλους: το πρώτο, (η τραπεζική ένωση) είναι ήδη “στα σκαριά” σε επίπεδο ΕΕ. Το δεύτερο, είναι γνωστό, θα οδηγήσει στην χρηματοδοτική ενδυνάμωση όλων των ΚΜ, όλης της ΕΕ, θα “εμπλουτίσει” σημαντικά το οικονομικό οπλοστάσιο της Ενωσης, θα επιτρέψει την καλύτερη στήριξη του Ευρώ, ενώ θα διασφαλίσει μια υγιή εξέλιξη των εθνικών ελλειμμάτων και χρεών.
Το τρίτο μέτρο γιατί; Γιατί (βλέπε ανωτέρω) είναι η μόνη δυνατότητα να βγει όλη η ΕΕ από το φαύλο κύκλο που επιδεινώνει την κρίση. Γιατί όμως οι επενδύσεις να στοχεύουν συγκεκριμένα και απαραίτητα, σε μια Αειφόρο Ανάπτυξη; Γιατί εκτός από τα χρήματα των παιδιών και εγγονών μας, έχουμε κατασπαταλήσει και το περιβάλλον στο οποίο θα ζήσουν. Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος του πλανήτη, είναι ταχύτερη από κάθε πρόβλεψη και οδηγεί ήδη, μεταξύ άλλων, σε μετατοπίσεις πληθυσμών, μεγαλύτερες απ’ αυτές που προκαλούν οι πόλεμοι. Γιατί το 2050, αν μέχρι τότε δεν γίνει τίποτα, οι συνθήκες ζωής σ’ ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη θα έχουν γίνει αφόρητες. Αλλά και, επίσης, γιατί το περιβάλλον μπορεί να γίνει το διάνυσμα της νέας ανάπτυξης!
Η χρηματοδότηση επενδύσεων με βάση τη συμβολή τους στη (μετρήσιμη) μείωση των εκπομπών άνθρακα (βλ. M. Aglietta και Th. Brand, op. cit.), στη βιομηχανία θα οδηγήσει στη δημιουργία νέων υλικών ποιό προσαρμοσμένων στις περιβαλλοντικές εξελίξεις. Θα επιτρέψει την ανανέωση του κεφαλαίου και θα το κάνει ανταγωνιστικό. Δυστυχώς, λόγω ελλειμματικών ή καθόλου επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες τα τελευταία 7 χρόνια της κρίσης, το ευρωπαϊκό κεφάλαιο έχει ήδη “παλαιωθεί” και χάνει προοδευτικά κάθε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (obsolète). Στη γεωργία, στην υποκατάσταση των χημικών λιπασμάτων από φυσικά, πράγμα που θα βελτιώσει και την ανθρώπινη διατροφή. Στην οικοδομή (μια από τις βασικές μηχανές που οδηγούν την οικονομία), σε ποιο περιβαλλοντικές κατασκευές που όχι μόνο θ’ ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις μόνωσης, αλλά θα συμβάλουν, κυρίως, σε σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας… Απειρα τα παραδείγματα, σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας.
Και οι νέες επενδύσεις, η νέα ανάπτυξη, η επανεκκίνηση της οικονομίας, θα επιτρέψουν τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και τη μείωση της ανεργίας. Γιατί οι επενδύσεις που θα χρηματοδοτούνται απ’ το Ταμείο θα έχουν – υποχρεωτικά – και μια σαφή διάσταση υπέρ της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.
Η θεωρία αυτή που συνοπτικά περιγράφεται ανωτέρω “κλίνεται” σε όλους τους μηχανισμούς της οικονομικής πολιτικής, νομισματικής, δημοσιονομικής, φορολογικής, απασχόλησης, μεταφορών, κλπ. Δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί στην περιληπτική αυτή παρουσίαση. Έχει γίνει όμως αντικείμενο ερευνών και έχει στοιχειοθετηθεί από πολλές ομάδες επιστημόνων.
Σε τοπικό επίπεδο, πχ για ένα νησί σαν την Πάρο, θα επιτρέψει νέες και με ευνοϊκούς όρους επενδύσεις στη γεωργία για την ανάπτυξη μιας τοπικής (ποιο περιβαλλοντικής) παραγωγής που εύκολα θα μπορεί ν’ αποτελέσει τη βάση για την επί τόπου κατανάλωση τοπικών προϊόντων (σύνδεση με τα εστιατόρια και τα ΣΜ), τον αγροτουρισμό αλλά και την τουριστική ανάπτυξη του νησιού. Θα επιτρέψει την καλύτερη εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων του νησιού, του αέρα και του ήλιου, με σεβασμό στο κυκλαδικό περιβάλλον. Στην οικοδομή, θα διευκολύνει την αναγκαία περιβαλλοντική αναβάθμιση των κατοικιών αλλά και την κατασκευή νέων με ενισχυμένα περιβαλλοντικά κριτήρια.
Η περιβαλλοντική διάσταση της θεωρίας, έτσι όπως παρουσιάζεται σαν μοχλός ανάπτυξης, μπορεί να γίνει αντικείμενο συμφωνίας σε παγκόσμιο επίπεδο και να αποφευχθούν έτσι οι δυσκολίες όλων αυτών των χωρών που δεν υπέγραψαν τη Συνθήκη του Κυότο. Και αυτό είναι επίσης επείγον.
Για τι ποσά μιλάμε και πως θα χρηματοδοτηθεί αυτό το νέο Επενδυτικό Ταμείο;
Μια αύξηση του προϋπολογισμού της ΕΕ που σήμερα είναι κατώτερος από το 1% του ΑΕΠ των ΚΜ στο 1,5% (στις ΗΠΑ ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός είναι 25%), θα ήταν αρκετή για να “προικοδοτήσει” το Ταμείο με περίπου 500 δις για 7 χρόνια. Η φορολόγηση των διεθνών χρηματοπιστωτικών συναλλαγών (κυρίως, των “κινήσεων” των κερδοσκοπικών funds), μπορεί να είναι μια άλλη πηγή σημαντικών εσόδων. Πολλά ΚΜ είναι ήδη σύμφωνα, κάποια άλλα αντιδρούν (κυρίως… η Μεγάλη Βρετανία). Τέλος, για να ζήσουν τα παιδιά μας σ’ ένα υγιές περιβάλλον, θα μπορούσαν να συνυπολογισθούν τα έσοδα από μια γενικευμένη εφαρμογή του, ήδη εφαρμοζόμενου σε κάποια ΚΜ, “φόρου άνθρακα”…
Ας σημειωθεί ότι για τη δημιουργία του νέου Ευρωπαϊκού Χρηματοδοτικού Ταμείου για την Αειφόρο ανάπτυξη και την Απασχόληση κυρίως των νέων, συστήθηκε ταυτόχρονα σε 7 Κράτη μέλη της Ενωσης, μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία πολιτών (ICE), με τίτλο:
Ένα NEW DEAL για την Ευρώπη ( www.New Deal4Europe)
Την πρωτοβουλία αυτή έχουν συνυπογράψει μέχρι σήμερα, επιφανείς πολιτικοί, οικονομολόγοι, αλλά και πλήθος πολιτών που φιλοδοξούν να συγκεντρώσουν 1.000.000 υπογραφές ώστε η Κομισιόν να εκπονήσει συγκεκριμένες πολιτικές για το θέμα αυτό. Αλλά ακόμη και αν η συλλογή του υπέρογκου αυτού αριθμού υπογραφών τελικά δεν επιτευχθεί, η εκστρατεία αυτή θα έχει συντελέσει στην εξάπλωση της ιδέας και στην εμπέδωση της αναγκαιότητας ενός New Deal για την Ευρώπη
Είναι γνωστό ότι η ΕΕ, εξελίσσεται, κυρίως, μέσα από τις κρίσεις που αντιμετωπίζει. Ας ελπίσουμε ότι η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή που αναλαμβάνει την 1η Νοεμβρίου 2014, υπό την ηγεσία του, για πρώτη φορά στην ιστορία, Δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου της, Jean-Claude Junker, θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.
(1) Ο Βλάσης Σφυρόερας είναι οικονομολόγος, επ. Πρόεδρος των Φίλων της Πάρου. Εργάζεται στις Βρυξέλλες. Οι απόψεις που εκφράζονται στο άρθρο αυτό είναι αυστηρά προσωπικές.
(2) Βλέπε επίσης το βιβλίο των M. Aglietta et Th. Brand “Un New Deal pour l’Europe”, Ed. Odile Jacob, 2014
Leave a Reply