Θέση του νεκροταφείου-Γενική περιγραφή
Στη θέση «Σταυρός» στα Κακάπετρα στην Παροικιά Πάρου, στις παρυφές του σύγχρονου οικισμού, πολύ κοντά στο ύψωμα όπου βρίσκεται το Ασκληπιείο και το Πύθιο, κατά τα έτη 2015, 2016, 2020, 2021 κα 2022 πραγματοποιήθηκε σωστική ανασκαφή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με δαπάνη των ιδιοκτητών σύμφωνα με τις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου. Στο εν λόγω οικόπεδο έχει αποκαλυφθεί ως φαίνεται τμήμα του νοτίου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης της Πάρου. Ταφές των κλασικών χρόνων έχουμε εντοπίσει στο οικόπεδο Ε. Μαργαρίτη στην περιφερειακή οδό και στο αλσύλλιο στα «Γερμανικά». Ο χώρος του οικοπέδου δεν έχει ερευνηθεί σε όλη του την έκταση. Έως σήμερα έχουν αποκαλυφθεί 104 ταφές.
Τυπολογία των Ταφών
Οι νεκροί τοποθετούνται σε ορύγματα κυρίως, κατά μόνας και σε κάποιες περιπτώσεις ανά δύο. Σε μια περίπτωση αποκαλύφθηκε πολυτελής τάφος κατασκευασμένος από μάρμαρο που περιείχε σκελετό γυναίκας (ΤΦ16) καθώς και μια περίπτωση οικογενειακής ταφής. Τα τοιχώματα των τάφων κατασκευάζονται από αργούς λίθους ή τμήματα από μεγάλες κεραμίδες στέγης. Είναι κυρίως κιβωτιόσχημοι, με καλυπτήριες πλάκες σχιστολιθικούς λίθους ή ακόμη χρησιμοποιούνταν ως υλικό κατασκευής μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες. Επίσης εντοπίστηκαν κεραμοσκεπείς τάφοι με επίπεδες κεραμίδες να τοποθετούνται ως καλυπτήριες πλάκες καμωμένες σαν στέγη σπιτιού, καλυβόσχημες ταφές. Συχνές είναι οι ελεύθερες ταφές και οι εγχυτρισμοί μικρών παιδιών. Σε πολλές περιπτώσεις το κρανίο του νεκρού περιστοιχίζονταν ή προστατεύονταν από λίθους περιμετρικά του. Τα νεογνά τοποθετούνταν σε άβαφους αμφορείς και συνοδεύονται συνήθως από αλατοδοχεία. Πάνω από τους τάφους υψώνονταν ένας τύμβος από πέτρες και χώμα, ο οποίος επιστέφονταν από μαρμάρινη επιτύμβια στήλη.
Οι ταφές του ΤΦ (τάφου) 16 και ΤΦ28
Ο ΤΦ16 είναι κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από μάρμαρο και συγκεκριμένα από 4 μαρμάρινες πλάκες και καλύπτεται επίσης από μάρμαρο πολύ καλά σφραγισμένος, με προσανατολισμό ΒΔ/ΝΑ. Η νεκρή ήταν τοποθετημένη πάνω σε ξύλινη κλίνη (αυτό αποδεικνύεται από τα καρφιά που συλλέξαμε) και ήταν μια γυναίκα η οποία πέθανε γύρω στα 40. Στο δάχτυλα του δεξιού χεριού της κρατούσε ένα αγγείο, ενώ διάσπαρτα συλλέχθηκαν πολλά οστέινα μικρά κρικάκια τα οποία θα ήταν ραμμένα πάνω στο νεκρικό της ένδυμα. Είχε επίσης ως κτερίσματα δυο ακόμη αγγεία και έναν χάλκινο καθρέφτη. Από τα ευρήματα που συνοδεύουν τη νεκρή η ταφή χρονολογείται τον 4ο αι. π.Χ.
Ο ΤΦ 28 είναι ένας λακκοειδής τάφος περιείχε το σκελετό ενός μικρού παιδιού γύρω στα 7. Το παιδί ήταν τοποθετημένο σε ύπτια θέση με το κρανίο να είναι τοποθετημένο στα ΒΔ. Ο Τάφος ήταν πλήρης χωμάτων και τέφρας από τις καμένες προσφορές που έριξαν οι συγγενείς του νεκρού παιδιού από μια οπή που σχηματίστηκε γι’ αυτό το λόγο στην καλυπτήρια πλάκα ή οποία εντοπίστηκε σφραγισμένη. Το νεκρό παιδί συνόδευαν 2 αρυβαλλοειδή ληκύθια Δίπλα από τον Τάφο εντοπίστηκε πληθώρα σπασμένων αγγείων από τελετές νεκροδείπνων ή προσφορών μετά τον ενταφιασμό. Από τα ευρήματα που συνοδεύουν τη νεκρό παιδί η ταφή χρονολογείται στο β΄μισό του 4ου αι. π.Χ.
Τα κτερίσματα των τάφων -Τα ευρήματα
Τα ευρήματα είναι δύο ειδών α) κτερίσματα από τις ταφές και β) από συσσωρεύσεις κεραμικής εκτός των ταφών η οποία συσχετίζεται με τελετές νεκρόδειπνων μετά τη ταφή ή αποθέσεις αγγείων από προσφορές, αφού αυτά θεωρούνταν μιασμένα. Οι εμπορικοί άβαφοι αμφορείς, οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε δεύτερη χρήση για τον εγχυτρισμό μικρών παιδιών αποτελούν ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό ενδιαφέρον. Τα ευρήματα, περίπου 200 αγγεία μικρών διαστάσεων κατηγοριοποιούνται σε αρυβαλλοειδή ληκύθια, οινοχόες, σκύφους, πινάκια, κύλικες, λύχνους, κλπ. Επιπλέον εντός των τάφων εντοπίστηκαν μεταλλικά αντικείμενα όπως τα «χαρώνεια» ασημένια νομίσματα που συνοδεύαν τους νεκρούς, (αθηναϊκά, Παριανά και ένα Ροδιακό) χάλκινα και σιδερένια δαχτυλίδια, στλεγγίδες (δρεπανοειδές αντικείμενο για την απομάκρυνση του λαδιού και του χώματος από το σώμα του αθλητή μετά το αγώνισμα της πάλης) μαχαιρίδια κάτοπτρα κ.λ.π.
Οι μαρμάρινες αετωματικές στήλες, είναι αρκετές. Κάποιες από αυτές φέρουν επιγραφές και αποτελούν ένα ξεχωριστό και σπουδαίο κεφάλαιο των ευρημάτων και τις εντοπίζουμε ως κατασκευαστικό υλικό υστερότερων τάφων.
Ενδιαφέρον προκαλεί το περιεχόμενο ενός πηγαδιού που βρέθηκε στο χώρο με οστά 21 νεογνών έως 40 βδομάδων. Στα οστά εντοπίζουμε ασθένειες, όπως αναιμία και σκορβούτο. Τα οστά νεογνών συνοδεύονται από οστά σκυλιών και γατιών. Προφανώς μαρτυρούνται χθόνιες τελετές προς τη θεά Εκάτη, όπως είναι η τελετή του «περισκυλακισμού» δηλαδή θυσίας σκυλιών με στόχο τον εξαγνισμό. Εξετάζεται αν πρόκειται για αντίστοιχη περίπτωση με εκείνες των πηγαδιών στην αρχαία Αγορά στην Αθήνα, στην αρχαία Μεσσήνη και στην Ερέτρια που συνδέονται σαφώς με τον πρόωρο θάνατο βρεφών την βιαστική ταφή και τη ταυτόχρονη πρακτική του εξαγνισμού με θυσία σκυλιών.
Χρονολόγηση του Νότιου Νεκροταφείου
Από την έως τώρα μελέτη των ευρημάτων, την τυπολογία των ταφών και τα αντικείμενα μαζί με την κεραμική οι ταφές χρονολογούνται από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ έως και το 2ο αι. π.Χ.
Πρώτες ερμηνείες
Το Νότιο νεκροταφείο είτε ανήκει σε παραπλήσιο δήμο με αυτόν της Πάρου εκτός των τειχών της είτε σχετίζεται, λόγω της εγγύτητας, με το Ιερό του Ασκληπιού και του Πυθίου Απόλλωνα. Συνηγορούν σ’ αυτή την ερμηνεία ονόματα νεκρών με καταγωγή εκτός της Πάρου (όπως Αθηνογένης με καταγωγή από τη Τήνο) και πιθανώς να πρόκειται για επισκέπτες του Ασκληπιείου οι οποίοι είχαν φθάσει στο νησί για ίαση αλλά τελικώς κατέληξαν και ενταφιάστηκαν στο νεκροταφείο πλησίον του Ιερού του Ασκληπιείου.
Ο Απόστολος Σπ. Παπαδημητρίου είναι αρχαιολόγος της ΕΦΑ Κυκλάδων
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΜΑΔΑ:
Στην ανασκαφή του νεκροταφείου συμμετείχαν οι αρχαιολόγοι: Δρ. Αθ. Γκαρώνης, η κ. Συρμαλή Δοντά, αρχαιολόγος-ζωοαρχαιολόγος, ο κ. Ι. Στάθης, η Μ. Γεωργιάδου, και η Δρ. Βαλασία Στρατή ανθρωπολόγος. Τα ευρήματα συντηρεί η συντηρήτρια κ. Χρ. Δαματοπούλου, ενώ τους τάφους σχεδιάζει η συντηρήτρια-σχεδιάστρια κ. Βάια Παπαζήκου
ΧΟΡΗΓΟΣ της συντήρησης των ευρημάτων είναι το Ίδρυμα ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ (Αθανάσιος & Μαρίνα Μαρτίνου)
Leave a Reply