Μ. Κορρές: Επιστολή προς συναδέλφους αναφορικώς προς τα αρχαία λατομεία της Πάρου

Αξιότιμοι συνάδελφοι,

Δυστυχώς ένας φόρτος εργασίας και άλλων υποχρεώσεων εμποδίζει τη συμμετοχή μου δια της φυσικής παρουσίας μου στην Ημερίδα για την προστασία και ανάδειξη των αρχαίων λατομείων της Πάρου (Σάββατο 16/11/2019 στην αίθουσα «Αρχίλοχος», Παροικιά).

Ως εκ τούτου, μέσω επιστολής μου προς τον κύριο Αθανασούλη (ως μεσολαβήσαντα αναφορικώς προς τη συμμετοχή μου και τον τίτλο της ομιλίας μου) καταφεύγω στην παρούσα σύνοψη σκέψεων και θέσεων.

01. Ήδη από τον 19ο αιώνα, αλλά πολύ χειρότερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, τα των αρχαίων λατομείων στο Μαράθι και στους Λάκκους της Πάρου αποτελούν δυστυχώς μια από τις χειρότερες περιπτώσεις κακής σχέσης με την πολιτιστική κληρονομιά μας. Η συνταγή της μη ικανοποιητικής μεταχείρησης των αρχαίων λατομείων είναι απλή:

1. ως προς την ύπαρξη και τη σημασία τους: 60% αμάθεια, 30% ημιμάθεια, 10% όψιμη φιλομάθεια.
2. ως προς την επ’ αυτών και του περιβάλλοντος αυτών πάσης φύσεως δράση: 100% ωφελιμισμός, κατά περίπτωση άμετρος ή καταστροφικός,
3. ως προς τα κίνητρα του όψιμου, εισαχθέντος από την Ευρώπη πολιτιστικού ενδιαφέροντος για αυτά:
   50% οικονομική εκμεταλλευσιμότητα αυτών ως τουριστικού προορισμού με δυνατότητες επιχορηγήσεων, εργολαβιών κ.τ.λ.
   50% πόθος προβολής, ιδίως πολιτικής εξ αιτίας του οποίου οι εμφορούμενοι από αυτόν, με την ευγενή φιλοδοξία αυτοί πρώτοι να είναι οι εφευρέτες της πυρίτιδος, απλώς απωθούν τη σκέψη ότι ίσως άλλοι πριν από αυτούς κάτι ετοίμασαν, ενώ συχνά ανταγωνίζονται οιονδήποτε άλλον επιθυμεί να υπηρετήσει τον ίδιο σκοπό, ιδιοποιούμενοι εντούτοις χωρίς να το αναγνωρίζουν ό,τι τους ταιριάζει από τις ξένες προτάσεις.

02. Για το τελευταίο θα μπορούσε ο ψυχαναλυτικός ιστορικός να εξηγήσει ότι οι Έλληνες αποδίδουν καλύτερα και ορισμένως μεγαλουργούν μόνον χάρις στο έντονο, ενίοτε παθολογικό, ανταγωνιστικό τους πνεύμα. Ο αντικειμενικός όμως αναλυτής του φαινομένου γνωρίζει ότι ακόμη περισσότερο το ίδιο αυτό πνεύμα ευθύνεται για το κατάντημά μας.

03. Τα ως άνω (1), (2), (3), δεν είναι αυτοτελή, αλλά σε ικανό βαθμό αλληλένδετα.  π.χ. η ημιμάθεια επί εκτός μαζικής κουλτούρας θεμάτων δεν είναι απαραιτήτως απόρροια της με δήθεν αθώα έκφραση εύκολα και συχνά καταγγελόμενης αληθινής ή μη ανεπάρκειας του συστήματος Παιδείας, αλλά πολύ περισσότερο αυτόματο αποτέλεσμα της εντονότερης στροφής της σκέψης του λαού και των ταγών αυτού προς υλικότερα αντικείμενα, τα οποία αυτομάτως περιορίζουν την διαθεσιμότητα του νου για μη πρακτικά χρήσιμες γνώσεις ή για οιαδήποτε σοβαρή μύηση σε θέματα αισθητικής και περιβάλλοντος, ιστορικού ή φυσικού.
Τούτο δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Η διαφορά ωστόσο από την Ευρώπη είναι ότι εκεί οι δημόσιοι λειτουργοί ή οι διοικούντες συλλόγους και σωματεία διαθέτουν ορθότερη επίγνωση των ορίων της μόρφωσής τους και συστηματικότερα αναθέτουν τις υποθέσεις τους στους πλέον ειδικούς.

04. Διόλου τυχαία λοιπόν, ακόμη και στην Ακρόπολη των Αθηνών, η προ των Προπυλαίων νεώτερη (της δεκαετίας 1950) λιθόστρωτη διαμόρφωση είναι ένα από πάσης απόψεως (αρχαιολογικής-ιστορικής, λειτουργικής, αισθητικής) χονδροειδές λάθος (το οποίο ελπίζεται σύντομα να διορθωθεί). Κατόπιν αυτού, ή προς το μέρος του Αρχαίου Λατομείου των Νυμφών της Πάρου αταίριαστη λιθόστρωτη διαμόρφωση είναι απλώς ένα ακόμη δείγμα του ιδίου λίαν διαδεδομένου φαινομένου, ευτυχώς όχι τόσο κακό όπως εκείνο της Ακροπόλεως.

05. Ακόμη σοβαρότερη δύναται να είναι η κατάσταση εάν εκτελεσθούν άλλα ακαλαίσθητα σχέδια, ενώ θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερη εάν δεν υπήρχε ο έλεγχος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, οπότε πολύ σύντομα κάποιος από τους δυνατούς συνδυασμούς των ως άνω (1), (2), (3) θα ευθυνόταν π.χ. για τη δημιουργία ενός εστιατορίου έξω από το υπόγειο λατομείο, για μια επέμβαση στο εσωτερικό αυτού, ή για κάποιους πειραματισμούς με τη μεταχείριση των ιστορικών κτισμάτων του 19ου αιώνος.

06. Αλλά επεμβάσεις αυτού του είδους, υπάρχουσες ήδη, ή επαπειλούμενες, είναι σε μεγάλο βαθμό αντιστρεπτές και ό, τι απλώς θα αρκούσε για την αντιστροφή τους θα ήταν, ει δυνατόν, η έλευση ικανότερων προσώπων. Δυστυχώς όμως, υπάρχουν επεμβάσεις απολύτως μη αναστρέψιμες και επομένως το μόνο που θα μπορούσε να διασώσει το δι’ αυτών καταστρεφόμενο αγαθό είναι η άμεση, χωρίς άλλη χρονοτριβή, απαγόρευσή τους.

07. Τέλειο παράδειγμα τέτοιας επέμβασης είναι το νεώτερο λατομείο που επί δεκαετίες κατατρώει το βουνό των αρχαίων λατομείων. Τούτο, εκτεινόμενο από Βορρά προς Νότο με μέσο μήκος 900μ και μέσο πλάτος 200μ, αν και βρίσκεται στην επόμενη προς ανατολάς κοιλάδα, αφ’ ενός είναι καλώς ορατό ως πληγή του ιστορικού τοπίου, ακριβώς όπισθεν των αρχαίων, αφ’ ετέρου η αληθινή απόστασή του από το βορειότερο αρχαίο υπόγειο λατομείο (το λεγόμενο των Νυμφών) είναι πολύ μικρότερη του επιτρεπτού, μόλις 170μ (!)
Το ότι η απόσταση αυτή ως περιεχόμενη μεταξύ ορατών και αθέατων ορίων, δεν είναι καλώς αντιληπτή, ουδόλως μειώνει τη σοβαρότητα του προβλήματος, έστω και εάν ήδη από ετών η εξορυκτική δραστηριότητα περιορίζεται στο άλλο άκρον του νεώτερου λατομείου.

08. Η προκληθείσα από το νεώτερο λατομείο βλάβη του ιστορικού τοπίου είναι στην ουσία της μη αναστρέψιμη, επειδή οι εν χρήσει τρόποι αποκατάστασης με επιχώσεις και φυτεύσεις απλώς μασκάρουν το οπτικό αποτέλεσμα, αλλά δεν αίρουν τη φυσική (γεωλογική) βλάβη.

09. Δυστυχώς όμως οι εκλεγμένοι άρχοντες της νήσου, δια της μη εκφράσεως προς το αρμόδιο Υπουργείο οιασδήποτε ανησυχίας συναινούν στην εκάστοτε έγκριση του αιτήματος της λατομικής επιχείρησης για παράταση της ισχύος της αδείας της.
Ένα από τα επιχειρήματα υπέρ αυτής της στάσης αναφέρεται στις θέσεις εργασίας. Τούτο όμως θα είχε αληθινή βαρύτητα σε πολύ παλιότερες εποχές όταν σε κάθε λατομείο αυτού του μεγέθους η απόκτηση των προϊόντων του απαιτούσε χειρωνακτική απασχόληση εκατοντάδων ατόμων. Σήμερα, αντιθέτως, χάρις στα προηγμένα μηχανικά και ηλεκτρονικά μέσα οι ασχολούμενοι στα λατομεία είναι αναλόγως προς το μέγεθος αυτών ελάχιστοι, και επομένως η παύση της λειτουργίας ενοχλητικών λατομείων μικρά μόνον κοινωνικά προβλήματα προκαλεί, τα οποία εύκολα μετριάζονται με την εύρεση άλλων θέσεων απασχόλησης για το θιγόμενο προσωπικό.

10. Σήμερα, επ’ ευκαιρία την παρούσης διοργάνωσης, στις εύλογες ευχές μου για κάθε επιτυχία προσθέτω μια ομολογουμένως υπερβολικά αισιόδοξη ευχή: οι πράξεις σας να διαψεύσουν τα ως άνω (1), (2), (3).
Τούτο συνεπάγεται α) υποταγή του κάθε  ε γ ώ  σε ένα υψηλότερο ε μ ε ί ς , αρχής γενομένης από την καλόπιστη συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. β) χρησιμοποίηση της, ως γνωρίζω, αρίστης έως σήμερα μελέτης του θέματος, έστω και εάν δεν περιέχει εκείνα που κάποιοι εξ υμών θα προτιμούσαν γ) αντί αδιαφορίας, υποστήριξη του υπάρχοντος σχεδίου απαλλοτριώσεων στην περιοχή των λατομείων, οι οποίες αποτελούν προϋπόθεση για την εξασφάλιση έγκρισης και ικανής χρηματοδότησης οιουδήποτε προγράμματος προστασίας και ανάδειξης, δ) εγκατάλειψη κάθε σκέψης για χώρους στάθμευσης, εστιατόριο, αναψυκτήριο κ.τ.λ. πλησίον των μνημείων, που άλλωστε θα ήταν καταδικασμένη να απορριφθεί από τις αρμόδιες κρατικές Αρχές, ε) οι δημοτικοί άρχοντες να κατανοήσουν τα ως άνω 07 και 08 (περί νεωτέρου λατομείου).

Μ. Κορρές