Η ανάπτυξη της Πάρου μέσα από την ανάδειξη του αρχαιολογικού της πλούτου

Στοιχεία για τους αρχαιολογικούς χώρους έχουν αντληθεί από την έκδοση του Δήμου Πάρου: «ΓΙΑΝΝΟΣ ΚΟΥΡΑΓΙΟΣ – Πάρος – Αντίπαρος – Δεσποτικό Από την Προϊστορία στα Νεώτερα χρόνια»

Η Πάρος, και συγκεκριμένα η Παροικιά, έχει 12 αρχαιολογικούς χώρους πολύ σημαντικούς από αρχαιολογικής και ιστορικής απόψεως. Η ανάδειξη και προστασία τους σημαίνει την ταυτόχρονη ανάδειξη του διαχρονικού πολιτισμικού πλούτου του νησιού, ο οποίος άλλωστε αποτελεί για την Πάρο ένα σημαίνον συγκριτικό πλεονέκτημα που μπορεί να συμβάλλει στη γενικότερη ανάπτυξη του τόπου. Η ομάδα του περιοδικού μετά από επισκέψεις στους χώρους, γόνιμες συζητήσεις με κατοίκους και φίλους του νησιού και με τον υπεύθυνο αρχαιολόγο της Πάρου, Γιάννο Κουράγιο και τη συνεργάτιδα του Ίλια Νταϊφά κάνει κάποιες σκέψεις-προτάσεις για την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων.
Ο πιο σημαντικός ίσως χώρος είναι το Αρχαίο Νεκροταφείο, στον παραλιακό δρόμο του λιμανιού, η ανάδειξη του οποίου πρέπει να θεωρηθεί ύψιστη προτεραιότητα των αρμοδίων φορέων. Από αρχαιολογικής και ιστορικής απόψεως, είναι ένα από τα καλύτερα σωζόμενα αρχαία νεκροταφεία στις Κυκλάδες, με ποικίλια τάφων που μας δίνουν βασικές πληροφορίες για την αρχαία Πάρο και πλήθος ευρημάτων- κάποια μοναδικά στα νησιά! Από την άποψη της ανάδειξης, είναι μία σπάνια περίπτωση, αφού συνήθως τα νεκροταφεία καταχώνονται λόγω προβλημάτων διατήρησης τους εντός του σύγχρονου οικιστικού ιστού, και αν πάλι διασωθούν, σπάνια η έκτασή τους είναι τόσο μεγάλη. Επιπλέον, ο χώρος είναι πάνω στον πιο πολυσύχναστο δρόμο του λιμανιού, θεατός από χιλιάδες τουριστών κάθε χρόνο. Θα ήταν εύκολο να γίνουν κάποιες ενέργειες ανάδειξης του αρχαίου νεκροταφείου, καθώς υπάρχει εγκεκριμένη εδαφοτεχνική μελέτη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων για την αποστράγγιση και την ανάδειξη του χώρου, σύμφωνα με την οποία οι μαρμάρινες σαρκοφάγοι θα ανυψωθούν στο επίπεδο του σύγχρονου δρόμου για να προστατευθούν από τα αναβλύζοντα υπόγεια ύδατα. Επιπρόσθετα, δίπλα στον χώρο υπάρχει ήδη το οίκημα που λειτουργεί ως εκθετήριο, το οποίο μπορεί να ευπρεπιστεί με νέο φωτισμό και φωτογραφίες.
Ένας ακόμη εξαιρετικά σημαντικά χώρος που χαίρει άμεσης προστασίας και ανάδειξης είναι το Δήλιο. Η πιο μακρινή απόστασή του από την πόλη το καθιστά άγνωστο σε αρκετούς επισκέπτες. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει είναι ένας καλός καθαρισμός του χώρου, εξυγίανση της περίφραξης, τοποθέτηση μίας νέας ταμπέλας, και- το κυριότερο- η τοποθέτηση μίας ελκυστικής και κατατοπιστικής ταμπέλας σε κεντρικό σημείο της Παροικιάς, η οποία θα “παραπέμπει” στο χώρο του Δηλίου, με αρχαιολογικές πληροφορίες, σχέδιο και χάρτη διαδρομής.
Ακόμη δύο σημαντικοί χώροι είναι οι ελληνιστικές οικίες με τα ψηφιδωτά πίσω από το αρχαιολογικό Μουσείο που χρίζουν καθαρισμού και περίφραξης, καθώς επίσης και οι Τρεις Εκκλησιές στο δρόμο προς τη Νάουσα, όπου πιθανολογείται ότι βρισκόταν το ηρώο του περίφημου παριανού ποιητή Αρχίλοχου. Το Πύθιο και το Ασκληπιείο στο δρόμο προς Πούντα θα μπορούσαν και αυτά να καθαριστούν, να εξυγιανθεί ο φωτισμός τους και να επαναλειτουργήσει το εκθετήριο που είχα κατασκευαστεί από την Εφορεία πριν πολλά χρόνια. Τέλος, καθαρισμό και ευπρεπισμό χρειάζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα ο ναός της Αθηνάς στο Κάστρο που βρίσκεται σε ένα από τα πιο ειδυλλιακά και πολυσύχναστα σημεία της Παροικιάς.
Νεκροταφείο: Στη σύγχρονη παραλιακή οδό της Παροικιάς, στη θέση Βίτζι, έχει εντοπιστεί το δημόσιο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα αρχαία νεκροταφεία στις Κυκλάδες, το οποίο έχει διατηρηθεί και αποτελεί οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο. Εκτός από το τμήμα του νεκροταφείου που είναι ορατό, δεκάδες τάφων έχουν ανασκαφεί και σε παρακείμενα οικόπεδα. Η χρήση του χρονολογείται από τον 8ο αι.π.Χ. έως το 2ο αι.μ.Χ. και, όπως συνηθιζόταν στην αρχαιότητα, βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης. Έχει αποκαλυφθεί μεγάλος αριθμός επιτύμβιων μνημείων και τάφων διαφόρων τύπων (κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς, εγχυτρισμοί, κάλπες, σαρκοφάγοι). Τα ευρήματα από την ανασκαφή του νεκροταφείου ρίχνουν φως στη δημογραφική, κοινωνική και οικονομική οργάνωση της αρχαίας πόλης.

Άλλοι χώροι ταφής: Χώροι ταφής έχουν βρεθεί και σε άλλες περιοχές της Παροικιάς, Στη θέση Άγιος Παντελεήμων έχει ανασκαφεί τμήμα νεκροταφείου που ήταν σε χρήση από την αρχαϊκή περίοδο έως και την ύστερη αρχαιότητα. Από τα ταφικά μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί ξεχωρίζει ένα κυκλικό μνημείο της αρχαϊκής περιόδου. Πρόκειται για κυκλική, βαθμιδωτή κατασκευή, παρόμοια με το αρχαϊκό ταφικό μνημείο του Ολυμπιονίκη Θεαγένη στη Θάσο. Αποτελείται από τρεις βαθμίδες διαμέτρου 3,12μ. Πολύ κοντά στο κυκλικό μνημείο εκτείνεται νεκροταφείο υστεροελληνιστικών/ρωμαϊκών χρόνων.
Ιερό Δηλίου Απόλλωνα και Άρτεμης (Λόφος Δηλίου): Σε κορυφή λόφου βόρεια της Παροικιάς βρίσκεται το ιερό του Δηλίου Απόλλωνα και της Άρτεμης. Ιδρύθηκε στη Γεωμετρική περίοδο (9ος-8ος αι.π.Χ.) και αρχικά είχε απλή μορφή: ένας περίβολος περιέκλειε βραχώδες έξαρμα και το βωμό για τις λατρευτικές θυσίες. Στα τέλη του 6ου αι.π.Χ/αρχές 5ου αι.π.Χ. κτίστηκε στο ίδιο σημείο μαρμάρινος ναός διαστάσεων 9,50μ.x6μ.με σηκό και πρόναο με δύο κίονες στην πρόσταση.Είχε αετωμετική στέγη, από την οποία σώζονται τα περίτεχνα μαρμάρινα ακρωτήρια. Προστατευόταν από περίβολο που περιέκλειε και το βωμό. Η επιλογή της θέσης του ναού δεν είναι τυχαία, αφού από το πλάτωμά του οι πιστοί μπορούσαν να βλέπουν τη Δήλο, το ιερό νησί του Απόλλωνα. Μέσα στο ναό ήταν στημένο το υπερφυσικού μεγέθους λατρευτικό άγαλμα της Άρτεμης, ύψους 2,74 μ. που χρονολογείται στο 490-480 π.Χ. Αφού συνετέθη από δεκάδες μικρών θραυσμάτων, εκτίθεται μαζί με την βάση του στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου.

Οικιστικό συγκρότημα ελληνιστικής περιόδου: Στη θέση Καστροβούνι εντοπίζεται ο οικιστικός πυρήνας της πόλης. Έχουν αποκαλυφθεί τρία κτιριακά συγκροτήματα κατοικιών που επικοινωνούν με δρόμους. Τα δωμάτιά τους είχαν ψηφιδωτά δάπεδα. Ιδιαίτερο εύρημα αποτελεί ο κορμός γυμνού ανδρικού αγάλματος που βρέθηκε εντοιχισμένο σε β΄ χρήση στον τοίχο πηγαδιού του συγκροτήματος.
Ιερό Πυθίου Απόλλωνα (Θέση Αγία Άννα) – Ιερό Ασκληπιού:
O O. Rubenshon ανέσκαψε στις αρχές του 20ου αι. δύο ιερά στη θέση Αγία Άννα, το ένα ήταν αφιερωμένο στο θεό-ιατρό Ασκληπιό και το δεύτερο στον Πύθιο Απόλλωνα. Βρίσκονται έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλης, σε πλάτωμα λοφίσκου με απρόσκοπτη θέα προς το λιμάνι.
Το ιερό του Απόλλωνα ιδρύθηκε στην αρχαϊκή περίοδο, όπως αποδεικνύει η εύρεση ενός αρχαϊκού κούρου και μαρμάρινου κυβόλιθου με παραστάσεις του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια και λίγα αρχιτεκτονικά μέλη από το μεταγενέστερο ναό του 4ου αι.π.Χ.
Το ιερό του Ασκληπιού βρίσκεται στο πλάτωμα πάνω από το Πύθιο. Ιδρύθηκε τον 4οαι.π.Χ. κοντά σε πηγή, καθώς το νερό ήταν απαραίτητο για τα τελετουργικά δρώμενα. Σε επίπεδο χώρο διαστάσεων 45×15 μ. κτίστηκε ένα ορθογώνιο κτίριο δωρικού ρυθμού με στοές. Στο εσωτερικό του βρισκόταν ο βωμός και διάφοροι βοηθητικοί χώροι, ενώ κοντά στην πηγή δύο ημικυκλικές εξέδρες, η μία κτισμένη από μαρμάρινες πλάκες.
Αρχαίο τείχος (Θέση Δύο Πλάκες): Το τείχος της αρχαίας πόλης κτίστηκε στην αρχαϊκή εποχή (7ος αι. π.Χ.) και χρησιμοποιήθηκε έως την ύστερη αρχαιότητα. Στη θέση Δύο Πλάκες έχει αποκαλυφθεί τμήμα του ανατολικού σκέλους του, μήκους 50μ. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η Ανατολική πύλη με μονολιθικές παραστάδες που σώζονται σε ύψος 3μ. Έξω από την πύλη υπήρχε ορθογώνιος πύργος διαστάσεων 9×7,50μ..

Ναός Αθηνάς (Λόφος κάστρου): Στο λόφο του κάστρου σώζονται τα θεμέλια του ναού της Αθηνάς Πολιούχου. Πρόκειται για δωρικό αμφιπρόστυλο εν παραστάσι ναό, με έξι κίονες στον πρόδομο και έξι στον οπισθόδομο. Είχε πλάτος 16,50μ., ωστόσο σώζεται μόνο ο οπισθόδομος του, αφού τα 3/4 του ναού έχουν καταποντιστεί μαζί με τη δυτική πλευρά του λόφου στη θάλασσα. Χρονολογείται γύρω στο 530-525 π.Χ. (επί τυραννίας Λύγδαμη). Τμήματα της θεμελίωσης και της μαρμάρινης ανωδομής του ναού είναι εντοιχισμένα στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου, ενώ το μαρμάρινο πλαίσιο της θύρας, διαστάσεων 3,76×5,96μ., είναι εντοιχισμένο στο κάστρο.