Η Πειρατεία στην Πάρο δια μέσα των αιώνων

Οι Κυκλάδες λόγω της γεωγραφικής θέσης τους στο κέντρο του Αιγαίου Πελάγους, είχαν τον έλεγχο των εμπορικών και ναυτικών δρόμων στην Ανατολική Μεσόγειο. Ήδη από τα προϊστορικά χρόνια έχουμε οικισμούς και κοινωνίες στον Κυκλαδικό χώρο οι οποίες ασχολούνται με τον πρωτογενή τομέα και κάνουν εμπόριο με τα γύρω νησιά αναπτύσσοντας την τέχνη της ναυσιπλοΐας σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα στον Σάλιαγκο [5.000 π.Χ ], την Μήλο, την Νάξο, την Κέρο, την Μύκονο. Η Πάρος ήδη από την 3η χιλιετία (Πλαστηράς, Πυργάκι, Γλυφά «Τσούντας 1897-98» ) ήταν σημαντικό κέντρο του ακμάζοντος Κυκλαδικού Πολιτισμού.

Σύμφωνα με στοιχεία που έχουμε από ανασκαφικά ευρήματα είμαστε σε θέση να πούμε ότι αυτή την περίοδο έχουμε μετακίνηση και εμπορικούς δεσμούς των Κυκλαδιτών με την Κρήτη (2100-1580), την Πελοπόννησο, τα παράλια της Μικράς Ασίας (Καρία, Κιλικία) και την Αίγυπτο. Αυτή η ανάγκη για ανταλλαγή προϊόντων και εξεύρεση άλλων υλών και προϊόντων που δεν υπήρχαν στα νησιά του Αιγαίου οδήγησαν τους Κυκλαδίτες στην δημιουργία ισχυρών εμπορικών επαφών με τα νησιά του αρχιπελάγους. Οι Κυκλαδίτες γίνονται άξιοι θαλασσοπόροι και τολμούν να ταξιδέψουν έξω από τα γνωστά όρια του αρχιπελάγους και να δημιουργήσουν εμπορικές επαφές σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου.

Ο μεγάλος μας ποιητής Όμηρος ασχολείται με τα νησιά των Κυκλάδων και την πειρατεία και περιγράφει επιδρομές πειρατών σε παράλιους οικισμούς στην περιοχή της Β. Κρήτης, της Κύπρου και της Μ. Ασίας. Στην Ιλιάδα αναφέρεται στις Μυκηναϊκές φυλές που συμμετέχουν στον Τρωικό πόλεμο με σκοπό να λεηλατήσουν τους θησαυρούς του Ιλίου της πρωτεύουσας της Τρωάδος. Με πρόσχημα την αρπαγή της ωραίας Ελένης, ξεκινάει μια καταδρομική εκστρατεία που θα αποφέρει τεράστια κέρδη στους Αχαιούς και στους άλλους που λαμβάνουν μέρος και θα βοηθήσει στην εξέλιξη τους μετά την καταστροφή του Ιλίου. Εδώ μπορούμε να πούμε ότι ξεκινάει και για τους Μυκηναίους ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία τους καθώς έρχονται σε επαφή με την θάλασσα.

Ο Διόνυσος και οι Τυρρηνοί πειρατές. Αθηναϊκή μελανόμορφη κύλικα, καλλιτέχνης Εξηκίας, περίπου 530 π.Χ.

Στην Ιλιάδα υπάρχει αναφορά για την αρπαγή του θεού Διόνυσου από Τυρρηνούς πειρατές σε ένα ακρωτήρι της Νάξου. Οι πειρατές άρπαξαν τον Διόνυσο για να ζητήσουν λύτρα από τους γονείς του και τον έδεσαν στο κατάρτι του πλοίου αλλά εκείνος συνεχώς λυνόταν. Ενώ συνέχιζαν το ταξίδι τους προς την Αίγυπτο μία άμπελος με τεράστιους καρπούς άρχισε να τυλίγει το κατάρτι, ένας κισσός σύμβολο και αυτό του Διόνυσου άρχισε να τυλίγει το πλοίο και τότε
ο Διόνυσος μεταμορφώνεται σε λιοντάρι και κατασπαράσσει τον καπετάνιο με τα νύχια του. Οι πειρατές πήδηξαν στην θάλασσα για να σωθούν και ο Διόνυσος τους μεταμορφώνει σε δελφίνια. Από τότε κατά τον μύθο τα δελφίνια συνοδεύουν τα καράβια στο Αιγαίο.

Στην Οδύσσεια, ο Όμηρος περιγράφει τον Οδυσσέα με έντονα χαρακτηριστικά θαλασσοπόρου, καθώς γυρνάει στην Ιθάκη μετά από 10 χρόνια περιπλάνησης στα νησιά του Αιγαίου και της Κρήτης. Όταν επιστρέφει στην Ιθάκη συστήνεται στον Εύμαιο ως θαλασσογυρισμένος παλαίμαχος του Τρωικού πολέμου. Διακρίνουμε την ανάγκη του Ομήρου να τονίσει την εποχή της θαλασσοκρατίας των Ελλήνων καθώς και την ανάγκη τους να εξερευνήσουν την θάλασσα.

Στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου (295-215 πΧ), περιγράφεται η εκστρατεία του Ιάσωνα από την Ιωλκό στην Κολχίδα του Εύξεινου Πόντου, για να πάρουν το χρυσόμαλλο δέρας. Πρόκειται για μια αμιγώς ναυτική καταδρομή καθώς αποκτούν χρυσό, λάφυρα, γυναίκες και δούλους από την εύφορη και πλούσια πόλη της Κολχίδας.

Κατά την Αρχαϊκή περίοδο οι Κυκλάδες (Πάρος, Νάξος, Μήλος, Δήλος) εξελίσσονται με ραγδαίους ρυθμούς.

Στην Πάρο έχουμε την άνθηση της οικονομίας και της ευημερίας κυρίως από το εμπόριο μαρμάρου, τις αποικίες της στο Βορρά: το Πάριον στην Προποντίδα, τη νήσο Θάσο και αποικίες στην περιοχή του Στρυμωνικού κόλπου (Αρχαία Θράκη): τη Νεάπολη (σημερινή Καβάλα), τις Κρινίδες (Φιλίπποι), την Σκαπτή Ύλη, την Ηιώνα, την Απολλωνία, την Γαληψό, την Οισύμη), τα πλούσια κοιτάσματα σε χρυσό και ασήμι που είχε η Θάσος και το όρος Παγγαίο. Αργότερα πρωτοστατούν λειτουργώντας σχολές γλυπτικής και αγγειοπλαστικής. Η Πάρος ως ισχυρή ναυτική δύναμη και πόλη-κράτος με αποικίες μεταλαμπαδεύει τις τεχνικές και πνευματικές γνώσεις της εκεί που επικρατεί. Καινοτομίες έχουμε και στη ναυπηγική τέχνη με την δημιουργία ενός τύπου πλοίου τον Πάρωνα το οποίο ήταν μικρό, ελαφρύ εμπορικό, το οποίο μπορούσε να μετατραπεί και σε στρατιωτικό πλοίο.

Εδώ είναι σημαντικό να τονίσουμε την δημιουργία του Ιερού του Απόλλωνα στα νοτιο-δυτικά της Πάρου στη νήσο Πρεπέσυνθος (Δεσποτικό σήμερα) που με βάση τα ευρήματα της ανασκαφής τα πρωιμότερα ίχνη λατρείας ανάγονται στον 9ο και 8ο αιώνα π.Χ και το ιερό συνεχίζει να υπάρχει μέχρι την ελληνιστική εποχή (γύρω στο 150 π.Χ).

Η Πάρος εμφανίζεται στην θαλάσσια περιοχή της Μεσογείου από τους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους και απόδειξη αυτής της εμφάνισης είναι:

• οι αποικίες στον Βορρά που αναφέραμε πριν
• τα ευρήματα από τα νομίσματα της περιόδου αυτής που αποδεικνύουν την εμπορική συνδιαλλαγή της Πάρου με πολλά νησιά και παράλια της Μικράς Ασίας, την Κρήτη και την Αίγυπτο.
• Ο μυθικός Πάριος Κοίρανος που λατρεύτηκε ως θαλάσσιος Δαίμων από τους Παρίους για τον οποίο αναφέρει ο Αρχίλοχος, ο Πλούταρχος και ο Κλαύδιος Αιλιανός ότι την περίοδο των αποικιών της Πάρου στο Βόρειο αιγαίο και την Προποντίδα συνάντησε με τα πλοία του ψαράδες που είχαν αιχμαλωτίσει δελφίνια στα δίχτυα τους. Τους προέτρεψε να τα ελευθερώσουν και όταν αυτοί αρνήθηκαν τους πλήρωσε και τα ελευθέρωσαν. Αργότερα όταν το πλοίο του ναυάγησε μεταξύ Πάρου, Μυκόνου και Σύρου σώθηκε από τα δελφίνια μόνο ο Κοίρανος.

Καθώς ο ελληνικός κόσμος οδεύει προς την ένδοξη Κλασσική εποχή, οι περισσότερες πόλεις προσπαθούν να θωρακιστούν από τους ληστές-πειρατές που απειλούσαν τις ακτές και τα πλοία τους, αλλά αδιαφορούσαν για την πειρατεία εκτός των γεωγραφικών ορίων τους. Δημιουργούν αποικίες σε όλο τον χώρο του Αιγαίου, την Μαύρη Θάλασσα, την Κάτω Ιταλία, την Αφρική και είχαν μεγάλα συμφέροντα στο θαλάσσιο εμπόριο. Συνάπτουν συμμαχίες και προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις επερχόμενες αλλαγές, με την Περσική εισβολή που επίκειται.

Η εμφάνιση του Περσικού στόλου με τον Δάτη και τον Αρταφέρνη δημιούργη σε μεγάλη αναταραχή στο Αιγαίο, ενώ η Νάξος καταστράφηκε από τον Περσικό στρατό όντας σύμμαχος της Αθήνας.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ηρόδοτο στο Στ βιβλίο Ερατώ (σε μεταγραφή σχολιασμένου κειμένου από τον φιλόλογο Άγγελο Βλάχο μας παραθέτειτα εξής: μετά την ήττα των Περσών στο Μαραθώνα ο Μιλτιάδης, που και πριν ήταν πολύ αγαπητός στους Αθηναίους, έγινε ακόμα πιο δημοφιλής. Ζήτησε από τους Αθηναίους 70 καράβια και στρατό και χρήματα, χωρίς να τους αναφέρει ποια πόλη θα ήταν ο τελικός στόχος του. Τους υποσχέθηκε όμως ότι θα τους πλουτίσει αν τον ακολουθήσουν, γιατί θα τους οδηγούσε σε μια χώρα από όπου θα έπαιρναν εύκολα άφθονο χρυσάφι. Αυτά έλεγε ζητώντας στόλο. Οι Αθηναίοι του τον παραχώρησαν με ενθουσιασμό. Ο Μιλτιάδης παρέλαβε τον στόλο και πήγε στην Πάρο με την «πρόφαση» ότι οι Πάριοι πρώτοι είχαν επιτεθεί εναντίον της Αθήνας, στέλνοντας ένα καράβι στον Μαραθώνα με τους Πέρσες. Αυτό ήταν βέβαια πρόφαση, γιατί ο Μιλτιάδης μνησικακούσε εναντίον των Παρίων, επειδή ο Λυσαγόρας του Τεισία, που ήταν Πάριος, τον είχε διαβάλει στον Πέρση Υδάρνη. Ο Μιλτιάδης όταν έφτασε στην Πάρο πολιόρκησε τους Παρίους που είχαν κλεισθεί στα τείχη τους και με κήρυκα που τους έστειλε ζήτησε 100 τάλαντα και ότι αν δεν τα δώσουν, δεν θα φύγει προτού τους καταστρέψει. Οι Πάριοι ούτε σκέφτηκαν να δώσουν τα χρήματα στον Μιλτιάδη και μηχανεύονταν ότι μπορούσαν για να σώσουν την πολιτεία τους. Έστελναν την νύχτα συνεργεία στα σημεία όπου το τείχος δεν ήταν στέρεο και το ύψωναν στο διπλάσιο από ότι ήταν πριν. Η πολιορκία της Πάρου κράτη σε 26 μέρες καθώς οι Παριανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να αφήσουν έρμαιο των Αθηναίων την πλούσια πόλη τους. Η Πάρος αυτή την περίοδο έχει συσσωρεύσει αρκετό χρυσάφι, ασήμι από τις αποικίες της και το εμπόριο μαρμάρου, οίνου και σιτηρών και κεραμικών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ιστορικός Έφορος 405-334 π.Χ αναφέρει την Πάρο κατά λέξη ως «ευδαιμωνοστάτη και μεγίστη(μεγάλη ως προς την σπουδαιότητα) πολιτεία» Ο Μιλτιάδης με βάση την πρώτη πηγή του Ηροδότου ενώ βρισκόταν σε μεγάλη απορία τι να κάνει, ζήτησε να του μιλήσει μια αιχμάλωτη γυναίκα που ήταν Παρία στην καταγωγή και το όνομά της ήταν Τιμώ και υπηρετούσε στο ναό της Δήμητρας. Όταν παρουσιάστηκε στον Μιλτιάδη, του είπε να ακολουθήσει την συμβουλή της αν ήθελε πραγματικά να κυριέψει την Πάρο, Ύστερα όπως του υπέδειξε, ο Μιλτιάδης πήγε στο λόφο που βρίσκεται μπροστά από τα τείχη της πόλης και η Τιμώ τον έβαλε στο ιερό της Θεσμοφόρου Δήμητρας. Πανικοβλημένος που παραβίασε το άβατον (για τους άνδρες) ναό της Δήμητρας και αδυνατώντας να φύγει μέσα στο ναό πανικοβλήθηκε και πηδώντας από ένα παράθυρο του ναού χτύπησε το πόδι του στον γόνατο ή στο μηρό. Από αυτό το χτύπημα ο Μιλτιάδης προσβάλλεται από γάγγραινα. Την περίοδο πολιορκίας της νήσου, ο Μιλτιάδης λεηλατεί όλη την ύπαιθρο εξωτερικά της πόλης και βεβηλώνει όλα τα ιερά του νησιού πιθανόν και το εξίσου σημαντικό ιερό του Απόλλωνα στο νησί του Δεσποτικού (Πρεπέσυνθος) νοτιοδυτικά της Πάρου. Το Δεσποτικό θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους χώρους λατρείας στο Αιγαίο μαζί με την Δήλο! Έτσι αναγκάστηκε ο Μιλτιάδης και γύρισε πίσω σε άσχημη κατάσταση χωρίς χρυσό και χωρίς να έχει κυριέψει την πόλη της Πάρου, που την είχε πολιορκήσει 26 μέρες. Η καταστροφή (δίωση) της υπαίθρου και του Δεσποτικού έρχεται ως εκτέλεση της αρχικής απειλής του εναντίον των Παρίων.

Η Πάρος όντας σημαντική εμπορική πόλη με αποικίες στην Προποντίδα και στο Αιγαίο, είναι σε θέση να διαπραγματεύεται και με τις δύο πλευρές. Η στάση των Παρίων την περίοδο των περσικών εισβολών είναι ουδέτερη και άκρως διπλωματική και καταδεικνύει την απεγνωσμένη προσπάθεια επιβίωσης μεταξύ των νέων ισχυρών του Αιγαίου, την Περσία και την Αθήνα.

Μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων, οι Αθηναίοι έχουν ελευθερο το πεδίο στο Αιγαίο και επιλέγουν το ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο ως τόπο για την συνάντηση των αντιπροσώπων των συμμαχικών πόλεων και για την φύλαξη του ταμείου τους. Η επιλογή της Δήλου επιβλήθηκε από τους Αθηναίους για τρείς σημαντικούς λόγους:
1ον. Θρησκευτικοί λόγοι καθώς η Δήλος και η λατρεία του Απόλλωνα είναι κέντρο λατρείας των Ιωνικών πόλεων.
2ον. Πρακτικοί λόγοι διότι το νησί της Δήλου είναι στο κέντρο του Αιγαίου και εξυπηρετεί ως λιμάνι συγκέρασης του ταμείου και των συνεισφορών σε πλοία και στρατιώτες για όλες τις πόλεις που συμμετείχαν στην συμμαχία.
3ον. Πολιτικοί λόγοι καθώς η Δήλος και το ιερό του Απόλλωνα δεν έχει ιδιαίτερες φιλοδοξίες επέκτασης και κυριαρχίας. Έτσι οι Αθηναίοι είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν αυτή την αδυναμία και να επιβάλουν την κυριαρχία τους μετέπειτα στους Κυκλαδίτες μεταφέροντας το ταμείο στην Αθήνα.

Έτσι οι πόλεις του Αρχιπελάγους και οι πόλεις των Ιωνικών παραλίων συνάπτουν συμμαχία με την Αθήνα και έδρα την Δήλο(Αριστείδης 478 π.Χ). Οι ηγεμόνες πλέον Αθηναί οι έχουν την εξουσιοδότηση να σχεδιάζουν και να εκτελούν πολεμικέςεπιχειρήσεις ενώ παρέχουν αυτονομία στις συμμάχους πόλεις–κράτη.
Σε περίπτωση δε αποστασιοποίησης ή εξέγερσης αντιμετωπίζονται με πολύ σκληρά και βίαια μέτρα, όπως στην περίπτωση του Κίμωνα, στρατηγού των Αθηναίων στις πόλεις του Στρυμονικού Κόλπου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 454 π.Χ., οι Αθηναίοι μετέφεραν το ταμείο της συμμαχίας από την Δήλο που ήταν το κέντρο της συμμαχίας, στην Ακρόπολη των Αθηνών, παίρνοντας τα χρήματα της συμμαχίας υπό τον έλεγχο τους. Αυτή την περίοδο λόγω της συσσώρευσης πλούτου στην Αθήνα αρκετοί Πάριοι τεχνίτες και άνθρωποι του πνεύματος μετακινούνται στην Αθήνα καθώς το επίπεδο τεχνικής και φιλοσοφίας ήταν αναπτυγμένο στην Πάρο (Εύηνος, Αριστείων, Αγοράκριτος και άλλοι). Ο Περικλής κατανοώντας ότι η Αθήνα θα μπορούσε να μετατρέψει τη συμμαχία σε ηγεμονία μεταφέρει όλο το υπέρογκο ταμείο της συμμαχίας από την Δήλο στην Αθήνα.

Η Πάρος και η Νάξος προσπαθούσαν έντονα την Αρχαϊκή περίοδο να κυριαρχήσουν στο Αιγαίο κόντρα στην Αθηναϊκή ηγεμονία.

Μετά την μεταφορά του ταμείου της Δηλιακής συμμαχίας στην Αθήνα, οι Πάριοι προσπαθούν να διαφοροποιηθούν από την Αθηναϊκή συμμαχία και να αναβαθμίσουν το δικό τους ιερό νησί ενισχύοντας το ιερό του Απόλλωνα στο Δεσποτικό λατρεύοντας τους θεούς (Απόλλωνα και Εστία) με σκοπό να κατοχυρώσουν έναν εξίσου σημαντικό τόπο λατρείας με την Δήλο. Στην ενέργεια αυτή μπορούμε να ερμηνεύσουμε μια προσπάθεια ανασύνταξης των οικονομικών της νήσου μέσω θρησκευτικών χορηγιών και συσσώρευση πλούτου από δωρεές στο ιερό. Η κίνηση αυτή αναδεικνύει στο μέγιστο την διπλωματική διάθεση και εμπειρία των Παρίων έναντι των Αθηναίων καθώς δεν ξεκινούν διαμάχη μαζί τους με πολεμικές διαθέσεις αλλά μέσω θρησκευτικών και οικονομικών αντιμέτρων.

O ακαδημαϊκός Άγγελος Βλάχος υποστηρίζει ότι χρήση των χρημάτων του ταμείου της συμμαχίας συνιστά μία από τις μεγαλύτερες καταχρήσεις της ιστορίας, αποτέλεσμα της οποίας ήταν ωστόσο μερικά από τα ωραιότερα μνημεία του αρχαίου κόσμου. Κάτι τέτοιο επέτρεψε την κατασκευή μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς, όπως ο Παρθενώνας και το Ερεχθείο, αλλά προκάλεσε πολλά μελλοντικά προβλήματα στην Αθήνα, λόγω της ολοένα και περισσότερο αυτοκρατορικής συμπεριφοράς της.

Μετά την πάροδο της κλασσικής εποχής στο Αιγαίο έχουμε μια αναζοπύρωση της πειρατείας καθώς η Αθηναική ναυτική δύναμη αποδυναμωμένη πια δεν ήταν σε θέση να προστατέψει τους εμπορικούς δρόμους του Αιγαίου.

Με την επικυριαρχία των Μακεδόνων (Ελληνιστική περίοδο) η πειρατεία εξασκείται στο Αιγαίο σποραδικά.

Ρωμαϊκή περίοδος

Αυτή την περίοδο τα νησιά των Κυκλάδων έχουν χάσει την αίγλη του παρελθόντος και μερικά νησιά αποτελούν τόπο εξορίας για πολιτικούς αντιπάλους.

Η υποτιθέμενη προσπάθεια ανασύστασης του αρχαίου Ελληνισμού από τον Βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ο οποίος προσπαθεί να βρει συμμάχους σε ελληνικές πόλεις της Ιωνίας και σε νησιά του Αιγαίου στην ουσία είναι μια κατακτητική και λαφυραγωγική εκστρατεία στους εμπορικούς δρόμους του Αιγαίου που ελέγχονται από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Η πειρατεία συνεχίζει να κυριαρχεί στο Αιγαίο και τους ρωμαϊκούς χρόνους, με αποκορύφωμα την απαγωγή του Γάιου Ιουλίου Καίσαρα σε περιοχή Β.Α της Ρόδου. Οι πειρατές απαγάγουν και μεταφέρουν τον Καίσαρα στην Μίλητο, ζητώντας 20 τάλαντα για να τον απελευθερώσουν. Εκείνος παρεξηγήθηκε και τους προέτρεψε να ζητήσουν 50 τάλαντα. Όταν απελευθερώθηκε ζήτησε από τις Ρωμαϊκές αρχές της Μιλήτου ένα μικρό στόλο, καταδίωξε τους πειρατές-απαγωγείς, τους αιχμαλώτισε και τους σταύρωσε. Έτσι ξεκινάει μία περίοδος δίωξης των πειρατών από την Μεσόγειο και πάταξης εν μέρει των πειρατικών επιδρομών στο Αιγαίο.

Ένα ακόμα σημαντικό πρόσωπο της εποχής αυτής είναι O Μάρκος Αντώνιος, ο επονομαζόμενος ειρωνικά Κρητικός εξ αιτίας του ταπεινωτικού θανάτου του το 73 π.Χ, αμέσως μετά τη θητεία του ως πραίτορα (δημόσιο αξίωμα) κι αφού είχε κάποιες επιτυχίες εναντίον της πειρατείας στην Ισπανία, στάλθηκε από τη Σύγκλητο στην Ανατολική Μεσόγειο με εξουσίες ανθυπάτου για να πατάξει τους Κίλικες και Κρήτες πειρατές.Τελικά αντί να επιτελέσει το έργο που του είχε ανατεθεί, ο Μάρκος Αντώνιος άρχισε να λειτουργεί ο ίδιος ως πειρατής, χρησιμοποιώντας την εξουσία του για να επιβάλει βαρύτατες εισφορές στις υποτελείς πόλεις. Η δράση του τερματίσθηκε όταν Κρήτες πειρατές τον αιχμαλώτισαν και τον φυλάκισαν στο νησί τους, όπου πέθανε έγκλειστος το 72 ή 71 π.Χ.

Ο ύπατος Γάιος Πομπήιος 106-46 π.Χ με 500 πλοία, 120.000 πεζικάριους, 5.000 ιππείς, 24 συγκλητικούς και 2 κυέστορες (θησαυροφύλακες), κατάφερε να εξαφανίσει την πειρατεία σε όλα τα μήκη και πλάτη της θάλασσας της Μεσογείου.

Συλλογική εργασία